Wyspa 3.0. Mapa i terytorium

W tym roku mija 30 lat od rozpoczęcia działalności artystycznej Wyspy. Skupione wokół niej środowisko artystyczne było w latach 80. prekursorem działań niezależnych w Polsce. Wyspa 3.0. Mapa i terytorium to tytuł wystawy rocznicowej, będącej z jednej strony próbą zmierzenia się z historią działalności Wyspy, jej podsumowaniem, któremu służyć ma ekspozycja historycznych dzieł sztuki, prezentacja archiwaliów i wspomnień żyjących uczestników sceny artystycznej Gdańska od 1985 roku. Z drugiej strony wystawa stanowi otwarcie na nowy etap działalności, na nowe perspektywy zaangażowanego uczestnictwa w artystycznym, aktywnym społecznie i politycznie środowisku Gdańska.

Wyspa zaczerpnęła swoją nazwę od Wyspy Spichrzów, miejsca wystawienniczego i kulturotwórczego młodych artystów związanych z Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Przez te 30 lat zmieniali się ludzie w niej działający, miejsca bytowania, czasy i warunki społeczne. Idea Wyspy zakotwiczała się w różnych miejscach – począwszy od wspomnianej Wyspy Spichrzów przez Otwarte Atelier i budynek dawnej łaźni miejskiej, Galerię Wyspa przy ul. Chlebnickiej aż po tereny dawnej Stoczni Gdańskiej, na których powstała Modelarnia i Instytut Sztuki Wyspa. W tym czasie zrealizowanych zostało ponad tysiąc wystaw, działań performatywnych, wykładów, konferencji i warsztatów. Wyspa współinicjowała dialog rewitalizacyjny dotyczący terenów istotnych nie tylko dla Gdańska, ale także dla całego kraju. Współpracowała z niezliczoną liczbą artystów i artystek zarówno tych wchodzących na scenę artystyczną, jak i twórców uznanych na arenie międzynarodowej. Dzięki temu udało jej się przyczynić do wyprowadzenia sztuki współczesnej ze społecznego niebytu i włączenia jej w nurt publicznej świadomości.

Organizacja wydarzenia obejmującego historię trzech dekad aktywności Wyspy jest zadaniem trudnym i karkołomnym. Skonstruowanie możliwie spójnej wypowiedzi w postaci wystawy, szeregu wydarzeń performatywnych, pokazów filmów i dokumentacji ma wprowadzić widza i odbiorcę w atmosferę i charakter pionierskich działań artystów związanych z Wyspą. Lata 80. i 90. to dynamiczny czas budowania gdańskiego środowiska niezależnego, rozpisanego na wiele miejsc i rodzajów aktywności – od sztuki w przestrzeni publicznej po koncerty, wystawy oraz twórczość poetycką i aktywistyczną. Oddziaływanie kontekstu politycznego po stanie wojennym krystalizowało postawy zaangażowania w kwestie społeczne i stało się główną siłą napędową postaw buntowniczych i krytycznych. Praktyki adaptacyjne zmierzały do konstruowania nowego pola sztuki odpornego na ideologiczną presję i transformacyjny chaos. Z pewnością był to czas nowych możliwości i otwierających się perspektyw – twórczej reakcji na to, co jeszcze nieznane i przepracowywania pokładów historii, poddawanej nieustannej wiwisekcji. Działania te tworzą gmatwaninę relacji i sieć połączeń, która nakłada się na mapę miasta: Forty Napoleońskie, Wyspę Spichrzów czy budynek dawnej łaźni miejskiej na Dolnym Mieście. To konstruowanie oraz pozycjonowanie ról i postaw w interakcji z kontekstem polityczno-ekonomicznym można nazwać za Michaelem Foucaultem „anatomią polityczną władzy”.

Poszukiwanie i odkrywanie kolejnych miejsc było wyrazem niepokoju i niezgody na otaczającą rzeczywistość, lecz zdecydowanie motywowane było tworzeniem swoistej wspólnoty, kooperatywu artystów zdolnych do budowania alternatywnego społeczeństwa i niezależnej, wolnej kultury. Przestrzeń wspólna stawała się przestrzenią sporu i walki o własną pozycję i obecność, równoprawność sądów i postaw. Proces ten trwa od wielu lat i wciąż jest niezwykle mozolny: kiedy powstawała architektura „Nowego Instytucjonalizmu”, Wyspa toczyła walkę w trzewiach tej maszynerii i nie zawsze tę pracę udawało się doprowadzić do końca. W jednym miejscu artyści padali zmieleni siłą rozchwianych mechanizmów, aby w kolejnym kontynuować i transformować ich działania. Siła i dramatyzm tych starć odciska się w polskim dyskursie o wolności słowa i swobody wypowiedzi artystycznej, czego dowodem zamknięcie Galerii Wyspa (2002) i proces o „obrazę uczuć religijnych” wytoczony Dorocie Nieznalskiej przez radykalne ugrupowania prawicowo-katolickie. Wyspa w ostatnich piętnastu latach była na pierwszej linii frontu ideologicznej wojny polsko-polskiej. Procesy, cenzura i wyrzucanie kuratorów leżały u podstaw krystalizowania się postaw krytycznych. Kompleks galeryjno-wystawienniczy w Polsce stał się systemem korporacyjnym ze wszystkimi symptomami i patologiami go trawiącymi. Działania horyzontalne i lokalne w Modelarni na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej były formą odtrutki na powstające „przemysły kulturowe” oraz katalizatorem dla kolejnej generacji młodych artystów i studentów, ich bazą i zapleczem ideowym.