Obserwacje śpiącego człowieka pozwoliły na wyodrębnienie pięciu odrębnych faz, które pojawiają się cyklicznie. Podczas snu aktywność elektryczna mózgu wybija powtarzalny i niezachwiany rytm, który można określić jako: faza pierwsza (hipnagogia – stan pomiędzy snem a czuwaniem), druga (najdłuższa), trzecia i czwarta (sen wolnofalowy), REM (ang. Rapid-Eye Movement). Faza REM swoją nazwę zawdzięcza szybkim ruchom gałek ocznych przy całkowitym paraliżu ciała. Niektórzy nazywają tę fazę snem paradoksalnym, gdyż aktywność mózgu jest wtedy bardzo wysoka, w tym momencie przeżywamy marzenia senne. Wszystko, co się dzieje w świecie snu wydaje się bardzo realne i dlatego mózg jest niemal tak aktywny, jak podczas dnia. Właśnie podczas tej fazy można śnić świadomie. Architektura snu przypomina sinusoidalne fale, im dłużej śpimy, tym bardziej zmieniają się proporcje udziału różnych faz w cyklu, a faza REM jest dłuższa i częstsza. Zwiększona praca wykonywana wówczas przez mózg pozwala mu się zregenerować, wpływa na pamięć, kreatywność, naukę i zapamiętywanie czynności. Umysł pracuje ale mniej aktywna jest kora przedczołowa odpowiadająca za logiczne myślenie, stąd abstrakcyjne i nierealne wizje. Podczas świadomego snu ta część mózgu uaktywnia się; narzucona, chaotyczna struktura marzeń sennych zaczyna się powoli organizować w zależności od woli śniącego.
Faza będąca stanem zawieszenia między jawą a snem (pierwsza) jest ważnym treningiem do świadomego śnienia, usypia się swoje ciało, ale nie usypia umysłu, zostawia cząstkę świadomości. Oneironauci – ludzie, którzy potrafią śnić świadomie, doświadczają niezwykłych podróży we własnej głowie. Rozpoznanie, czym jest sen a czym rzeczywistość może być początkiem drogi pełnej zaskakujących doznań. Umysł przypomina uczucie, które znamy bądź dopiero stwarza je na nowo, wszystko wydaje się żywe i prawdziwe. Sen jawi się jako anarchiczna kraina wyjęta spod prawa i kontroli, poza wszelkimi systemami, pozbawiona możliwości archiwizacji, opierająca się na nietrwałości i samolikwidacji. Pojawiają się jednak zakusy, aby różnymi sposobami wślizgnąć się do niej za pośrednictwem technologicznych nowinek, takich jak REM Dreamer. Badacze z Uniwersytetu Berkeley pracują nad tworzeniem algorytmów umożliwiających oglądanie obrazów myśli i odtwarzanie ich na wideo, co mogłoby pomóc lepiej zrozumieć, co dzieje się w umysłach pacjentów w śpiączce.
Artyści prezentujący swoje prace na wystawie Świadomy sen badają sen jako zjawisko fizjologiczne, które ma silny wpływ na rzeczywistość. Sztuka płynnie przenika się ze sferą medyczną, psychologiczną, społeczno-polityczną, czerpie zarówno ze studiów naukowych i paranaukowych, jak i współczesnej humanistyki i kultury wizualnej. Wystawa pokazuje aktualne, różnorodne poszukiwania artystyczne w postaci filmów, obiektów, rysunków, słuchowiska, intermedialnych realizacji site-specific. Łączy je uważność, wyczulenie na zmienne stany swojego organizmu a także umiejętność szerszego, ponadjednostkowego oglądu świata, w którym sen oznacza odmowę, bunt, rezygnację ale i gotowość na eksplorację tego, co nieznane.
Tekst: Marta Ryczkowska
Artyści: Ludomir Franczak, Magdalena Franczak, Emrah Gökdemir, Magda Hueckel, Paweł Korbus, Maess, Katarzyna Mirczak, Joanna Rajkowska, Magdalena Starska.
Świadomy sen
Od 15 kwietnia do 20 maja 2016 roku
Wernisaż: 15 kwietnia 2016 roku, godzina 18.00
Kuratorka: Marta Ryczkowska
Koordynacja: Agnieszka Chwiałkowska
Galeria Biała
Centrum Kultury w Lublinie
