Muzeum Narodowe w Warszawie przygotowało wystawę poświęconą historii planowania i budowy swojej siedziby – jednego z najbardziej rozpoznawalnych i charakterystycznych obiektów modernistycznej Warszawy. Autorzy ekspozycji zarysowują kwestię usytuowania gmachu w krajobrazie stolicy oraz ponownie otwierają dyskusję o konieczności jego rozbudowy, tym samym stawiają aktualne pytania o miejsce muzeów w przestrzeni miasta.
Wystawa, poprzez prezentację rysunków konkursowych i zamówionych projektów, pokazuje obowiązujące w latach 20. i 30. trendy w architekturze gmachów publicznych, odpowiada też na pytanie, dlaczego spośród wielu koncepcji wygrał właśnie doskonale dziś znany projekt Tadeusza Tołwińskiego. W programie towarzyszącym znajdują się wykłady, spacery miejskie śladem dawnych siedzib Muzeum i oprowadzania po wystawie połączone ze zwiedzaniem gmachu, a także warsztaty plastyczno-architektoniczne dla dzieci.
Historia Muzeum Narodowego w Warszawie to nie tylko losy kolekcji oraz osób, które przez dziesięciolecia gromadziły dzieła sztuki i dbały o ich bezpieczeństwo. To również historia kolejnych siedzib muzealnych i starań, by zbiory pokazać publiczności w budynku funkcjonalnym i nowoczesnym. Ten fragment dziejów stolicy szczęśliwie znamy dzięki zachowanym źródłom, prezentowanym na wystawie Marzenie i rzeczywistość. Gmach Muzeum Narodowego w Warszawie. Będzie można na niej zobaczyć przedwojenne projekty gmachu muzealnego, co pozwoli na wyobrażenie sobie, jak miało wyglądać warszawskie Muzeum Narodowe w wizjach ówczesnych architektów.
W nowo powstałym po studwudziestotrzyletniej niewoli państwie polskim już w 1919 roku zorganizowano konkurs na projekt dzielnicy rządowo-muzealnej na terenie Ujazdowa. Idea wbudowania Muzeum Narodowego w kompleks gmachów rządowych świadczy o wybitnie państwowotwórczej roli, jaką przypisywano wówczas sztuce. Po rezygnacji z tego projektu, w 1924 roku, rozpisano kolejny konkurs na gmach Muzeum Narodowego w Alei 3 Maja. Tytułowe „marzenie i rzeczywistość” jest więc zestawieniem wizji „dzielnicy muzeów” i budowy „muzeum, które gromadzi wszystko i pokazuje wszystko” z rzeczywistością – zmianą lokalizacji i znaczną redukcją powierzchni ekspozycyjnej i użytkowej.
Muzeum Narodowe w Warszawie to jedyne tak duże muzeum w Polsce, które zbudowano przed rokiem 1939 i które szczęśliwie przetrwało wojenną zawieruchę. Cenne są zachowane materiały archiwalne i rysunki, które pozwalają prześledzić ewolucję koncepcji na siedzibę najważniejszego muzeum stolicy.
Bronisław Gembarzewski, dyrektor MNW w latach 1916–1936, we wstępie do programu i warunków konkursu na projekt Muzeum w roku 1924 pisał: „Jaki powinien być ten gmach muzealny jako dzieło architektoniczne? […] powinien przede wszystkiem służyć swojemu przeznaczeniu, t.j. być odpowiedniem i godnem pomieszczeniem przedmiotów, dla których ma być zbudowany, mianowicie zabytków, obrazujących tysiącletnią kulturę Polski, oraz obcą, jako materiał porównawczy. Punktem wyjścia do rozwiązania zagadnienia architektonicznego są zatem owe przedmioty, one tam powinny panować, z nimi powinno się przedewszystkiem liczyć, dla nich ten gmach budować.” Sąd Konkursowy widział przyszły gmach „[…] klasycznym, zgodnym z architekturą najlepszej epoki rozwoju miasta (Teatr Wielki, Bank Polski, Ministerjum Skarbu itd., jednak bez suchości i nudy ich stylu, lecz w połączeniu z wdziękiem Łazienek).”
Stąd wszystkie projekty konkursowe odwoływały się do wzorców klasycznych i akademickich, chętnie wykorzystywanych w ówczesnej architekturze gmachów publicznych, łącznie z nowoczesnym i bardzo oszczędnym formalnie, zwycięskim projektem Tadeusza Tołwińskiego z 1926 roku.
Narracja wystawy biegnie chronologicznie. Rozpoczyna ją prezentacja fotografii z tymczasowej siedziby Muzeum Narodowego przy ulicy Podwale 15 (w latach 1919–1938) oraz plansze z konkursu na dzielnicę rządowo-muzealną na Ujazdowie w 1919 roku. W części poświęconej konkursowi powszechnemu na gmach Muzeum w Alejach Jerozolimskich (wówczas Alei 3 Maja) z 1924 roku zgromadzono unikatowe fotografie z 1904 roku, ukazujące teren przyszłej lokalizacji gmachu (kolekcja Jacka Dehnela) oraz wybór rysunków ze wszystkich zakupionych prac konkursowych, autorstwa architektów warszawskich, lwowskich i krakowskich. Na uwagę zasługuje część prezentująca efektowny projekt Jana Heuricha, oparty ściśle o wytyczne dyrektora. Pozwala wyobrazić sobie dość szczegółowo wygląd Muzeum, w czym pomocna będzie makieta w skali 1:200 (wykonana specjalnie na wystawę przez Wojciecha Zasadniego).
Prace nad budową przerwała śmierć Jana Heuricha w grudniu 1925 roku, co zmusiło Komitet Budowy do wyłonienia pracy na podstawie konkursu zamkniętego. Widzowie mają okazję porównać prace trzech zaproszonych architektów: Tadeusza Tołwińskiego, Czesława Przybylskiego, Zdzisława Mączeńskiego i samodzielnie ocenić, czy wybór propozycji Tołwińskiego był wyborem najcelniejszym, oraz zapoznać się z alternatywnymi, niezrealizowanymi koncepcjami dekoracji fasady autorstwa Tołwińskiego i Gembarzewskiego, a także prześledzić ewolucję wizji gmachu na kolejnych etapach projektowania.
Akt erekcyjny i akt oddania Muzeum narodowi otwiera część poświęconą najważniejszym etapom budowy obecnej siedziby MNW. Co ciekawe, na rok przed oddaniem gmachu do użytku pojawiła się idea rewolucyjnych zmian Stanisława Lorentza, który był dyrektorem od 1936 roku. Plany te przerwał jednak wybuch II wojny światowej. Później wielokrotnie powracano do tych zamierzeń, co zaowocowało w 1972 roku dobudowaniem do Gmachu Głównego tzw. ryzalitu. Niestety i ta inwestycja nie zaspokoiła potrzeb na miarę zadań Muzeum Narodowego w Warszawie i jego zbiorów, z których prezentowane obecnie może być jedynie ok. 2 procent. Gmach Muzeum taki, jaki znamy, ukazuje druga makieta (również wykonana przez Wojciecha Zasadniego) w skali 1:200. Większość rysunków i zdjęć pokazano po raz pierwszy w historii, zaś rysunki z konkursu powszechnego udostępniono publiczności po raz pierwszy od 91 lat, kiedy to w styczniu 1925 roku wystawiono je w warszawskim ratuszu przy Placu Teatralnym.
Wystawie towarzyszy ilustrowany katalog, zawierający eseje poświęcone historii kolejnych siedzib instytucji, architektury wzniesionego Muzeum i pomysłów na jego rozbudowę. Atrakcją towarzyszącą wystawie jest bibliofilska teka z reprodukcjami najciekawszych rysunków projektowych.
W programie towarzyszącym znajdują się spacery miejskie śladem dawnych siedzib Muzeum, specjalny program z okazji urodzin MNW, warsztaty dla dzieci, spotkania i oprowadzania po wystawie połączone ze spacerem architektonicznym po gmachu, a także wykłady (m.in. Grzegorza Piątka z Centrum Architektury).
Kurator wystawy: Piotr Kibort, kustosz w Gabinecie Rycin i Rysunków MNW Wystawę dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Marzenie i rzeczywistość. Gmach Muzeum Narodowego w Warszawie
Od 12 maja do 31 lipca 2016 roku
Muzeum Narodowe w Warszawie
