Nieczytelność. Palimpsesty

Wystawa wyróżniona tytułem Wydarzenie Roku O.pl 2016 – dowiedz się więcej!

Większości z nas zdarzyło się w życiu wykonanie notatki nieczytelnej później nawet dla nas samych, prawie każdy z nas doświadczył niemożności odczytania bazgrołów innej osoby lub natrafił na system znaków, którego nie potrafił zrozumieć. Co wtedy czujemy: poirytowanie, bezsilność, bezradność? A może w tym osobliwym stanie, gdy tak pożądany sens bezczelnie i bezpowrotnie nam umyka, odkrywamy percepcję innego rodzaju, gdy pismo staje się materialnym zjawiskiem samym w sobie, frapującym ornamentem lub kodem bez informacji? Mamy więc do czynienia z zapisami, które są widzialne, lecz pozostają nieczytelne.

W relacji do nieczytelności jako bardzo bliskie rysuje się pojęcie palimpsestu. Terminem tym definiuje się rękopis spisany na używanym już wcześniej materiale piśmiennym. Mamy zatem do czynienia z nawarstwianiem się kolejnych tekstów, które zazwyczaj z czasem zaczynają prześwitywać jedne spod drugich, czyniąc przekaz coraz mniej czytelnym lub wręcz nieczytelnym.

Także wystawę Nieczytelność. Palimpsesty w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu można określić palimpsestem samym w sobie, ponieważ powstała na fundamencie pierwszej „warstwy”, czyli wystawy Nieczytelność: konteksty pisma, którą prezentowano w Galerii Art Stations Foundation by Grażyna Kulczyk w Poznaniu (luty–maj 2016). Palimpsest ma jednak to do siebie, że musi nieustannie pozostawać w procesie i podlegać przemianom, dlatego w ramach wrocławskiej prezentacji zmienił się nie tylko tytuł wystawy, lecz również znacznie poszerzył zestaw wybranych dzieł.

Prace zgromadzone w ramach wystawy Nieczytelność. Palimpsesty znajdują się nie tylko w przestrzeni przeznaczonej na ekspozycje czasowe, lecz również płynnie wnikają w tkankę sal ekspozycji stałej Muzeum Pana Tadeusza.

Punktem wyjścia dla pierwotnej idei kuratorskiej Marty Smolińskiej był wybór dzieł z kolekcji Grażyny Kulczyk, w której zagadnienia nieczytelności dotykają realizacje m.in. Irmy Blank, Hanne Darboven, Andrzeja Szewczyka, Ketty la Rocca czy Endre Tóta. Poznańska wersja wystawy – jak w każdym rasowym palimpseście – „prześwituje” zatem spod edycji przygotowanej dla Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu: chociażby dlatego, że pośród eksponowanych dzieł ponownie znajdują się prace dziewięciorga artystek i artystów z kolekcji Grażyny Kulczyk. We Wrocławiu będzie można zobaczyć realizacje Andrzeja Bednarczyka, Witosława Czerwonki, Irminy Felińskiej, Romy Hałat, Hacer Kıroğlu, Piotra Korzeniowskiego, Zbigniewa Libery, Ewy Partum, Zbigniewa Sałaja i Bogdana Wojtasiaka. Każda z nich mierzy się z nieco odmiennym aspektem nieczytelności oraz nawiązuje frapujące relacje z niepowtarzalną przestrzenią wystawienniczą i eksponatami.

Muzeum Pana Tadeusza mieści się w Kamienicy pod Złotym Słońcem połączonej z wielokrotnie przebudowywanymi sąsiednimi XVII- i XVIII-wiecznymi budynkami. Palimpsestowy charakter tej nowej heterogenicznej całości jest dodatkowo wzmocniony podziałem ekspozycji i narracji muzealnej: od rękopisu Pana Tadeusza poprzez opowieść o romantycznym świecie, w którym tworzył Adam Mickiewicz, aż po część wystawy Misja: Polska poświęconej Władysławowi Bartoszewskiemu i Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu, którzy podarowali Ossolineum swoje zbiory dzieł sztuki, notatki i biblioteki.

Istotne w kontekście nieczytelności zjawisko cenzury, z którym grają prace takich artystów jak m.in. Endre Tót, Irmina Felińska, Witosław Czerwonka czy Antoni Starczewski, jest tematyzowane także w salach Muzeum Pana Tadeusza. Dochodzi ono do głosu zarówno w relacji do okrojonych rosyjskich wydań najważniejszego polskiego poematu romantycznego, jak i w kontekście działalności Bartoszewskiego i Nowaka-Jeziorańskiego. Z kolei dzieła Irmy Blank, poświęcone analizie relacji między pismem ręcznym a drukowanym, doskonale dialogują z rękopisem Pana Tadeusza i jego drukowanymi wydaniami z różnych lat. Główny eksponat – oryginalny Mickiewiczowski manuskrypt – staje się zatem fascynującym semantycznym „węzłem”, z którym w trakcie oglądania ekspozycji automatycznie zestawia się nieczytelność jako świadomie wybraną strategię artystyczną, „zatrudnianą” przez artystki i artystów biorących udział w wystawie. Anegdoty o wieszczu mówią, że pisał niezbyt wyraźnie, a nawet bazgrolił. Dukt jego pisma zaś – sam w sobie intrygujący jako wizualny krajobraz – przykuwa uwagę, konfrontując nas z fragmentami niemalże niemożliwymi do odczytania. Dlatego też kuratorka wystawy zaprosiła twórców do zmierzenia się z tak ciekawym kontekstem i wykreowania dzieł o charakterze site-specific. Andrzej Bednarczyk, Sophia Pompéry oraz Katarzyna Giełżyńska dokonali zatem interwencji w palimpsestową przestrzeń Muzeum, by zagrać zarówno z zastaną ekspozycją i samym rękopisem narodowej epopei, jak i z kluczową ideą nieczytelności.

Podczas otwarcia wystawy w piątek 16 grudnia o godz. 18.00 odbędzie się performance Ewy Partum z cyklu Poezja aktywna (wstęp wolny).

Artyści: Andrzej Bednarczyk, Jan Berdyszak, Marcin Berdyszak, Irma Blank, Witosław Czerwonka, Małgorzata Dawidek, Irmina Felińska, Katarzyna Giełżyńska, Krzysztof Gliszczyński, Roma Hałat, Jakub Jasiukiewicz, Sasaguchi Kazz, Hacer Kıroğlu, Piotr Korzeniowski, Andrzej Leśnik, Zbigniew Libera, Navid Nuur, Franciszek Orłowski, Michał Martychowiec, Ewa Partum, Ireneusz Pierzgalski, Sophia Pompéry, Ketty La Rocca, Antoni Starczewski, Tamás St. Auby, Zbigniew Sałaj, Andrzej Szewczyk, Jan Tarasin, Endre Tót, Marian Warzecha, Marek Wasilewski, Bogdan Wojtasiak

Kuratorka: dr hab. Marta Smolińska, prof. UAP

Nieczytelność. Palimpsesty
Wernisaż: 16 grudnia 2016 roku, godz. 18.00
Wystawa otwarta do 2 kwietnia 2017 roku
Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu