Janusz Kaczorowski – wybitny twórca, poeta, zapomniany mentor krakowskiego środowiska artystycznego – na początku lat 70. XX wieku napisał: „Prawie każde działanie artystyczne ma fazę skrytości. Mają ją również niektóre działania nieartystyczne. Wydaje się, że sztuka ją opuszcza tylko w potrzebie uwierzytelnienia. Trzeba być dostatecznie pewnym sztuki, wówczas nie zagraża nam zdrada”.
Powyższe słowa są zaczerpnięte ze znanego w towarzystwie przyjaciół artysty Manifestu prywatnego sztuki ukrytej. Kaczorowski wyłożył w nim intuicyjne zasady, które determinowały jego działalność twórczą. Tekst nie został za życia artysty opublikowany, nie wiadomo też kiedy dokładnie powstał, funkcjonował bowiem w obiegu prywatnym. Jedyny przedruk z 1988 roku zdaje się niepełny, mówiąc wprost: zdaje się niechlujnie przez artystę spisany. Manifest nigdy nie oddziaływał szerzej, ale jest najlepszym znanym kluczem do rozpoznania drogi artysty ku twórczości intymnej. Marząc o wzroście autonomii sztuki, Kaczorowski proklamował negację zwyczajowego obiegu. Liczył na zanik życia artystycznego i zanik krytyki takiej, jaką znamy z codzienności; liczył na radykalne zerwanie ze wszystkim, co sztuce towarzyszy, co występuje poza nią samą.
Kaczorowski, będąc wykładowcą Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a później kompanem licznych dyskusji, uczył pokory w refleksji, inspirował swoją erudycją i rozbudzał potrzebę nabywania świadomości. Pokazywał swą postawą, że manifestacja sztuki i jej publiczna prezentacja jest wtórna względem korzyści, również tych duchowych, wypływających z pracy artystycznej i niekiedy zupełnie zbędna.
Możliwa do zrekonstruowania dzisiaj część dorobku Kaczorowskiego jest znikoma. Zachowało się kilka grafik oraz druków tworzonych na wzór propagandowych materiałów z okresu PRL-u, które negocjują zasady publicznej komunikacji i treści otaczającej artystę autorytarnej ikonosfery. W Pracowni Drzeworytu krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych zachowała się praca niezwykła, osobliwy autoportret artysty. Przedstawia Kaczorowskiego jako dysfunkcyjną zabawkę. Przedmiot ten jest efektem refleksji o pozycji artysty – klauna ubranego w sztruksowy garnitur – i jego powinnościach względem odbiorcy czy szerzej społeczeństwa. Sznurek, za który można pociągać, nie powoduje żadnego ruchu lalki. Jej papierowe kończyny ruszają się na zawiasach, ale na boki, w przeciwnym do tego, który jest oczekiwany kierunku i niezależnie od sznurka. Pajac jest śmieszny, ponieważ porusza się kuriozalnie i inaczej niż może się tego spodziewać widz.
Student i przyjaciel Kaczorowskiego Maciej Jerzmanowski podczas wystawy 6/17 w galerii Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki w 1976 roku poinformował publiczność, że „z dniem 3 marca zawiesza działalność artystyczną do odwołania” . Nie był w tej decyzji konsekwentny, jednak kilka lat później, dokładniej mówiąc po 1984 roku, rzeczywiście zaniechał działalności. Jerzmanowski w swojej krótkiej, ale konsekwentnej i zaskakującej karierze artystycznej dał się poznać jako intrygujący i oryginalny negocjator języka wypowiedzi. Jego prace, instalacje, akcje przeprowadzane w przestrzeni publicznej odsłaniały potencjał dosłowności i prostej przekory. Były często literalnym przełożeniem struktur językowych na formy wizualne (jest tak w przypadku np. Peryskopu, Prezentacji czystej wody lub Kawie na ławę). W ten sposób twórca rozszerzał też wyobrażenie o miejscu prezentacji sztuki i formacie współczesnej instytucji.
Okupacja przestrzeni, czasem nazywana Kartonowymi ogrodami, to rekonstrukcja pracy pokazanej w Krakowie i Paryżu w latach 70. i na początku 80. ubiegłego wieku. Złożona z kilku tysięcy białych stożków i umieszczona na podłodze struktura uniemożliwia wejście na salę wystawową, zatem po prostu czyni z niej przestrzeń niedostępną. Kartonowe ogrody migrują po różnych przestrzeniach Galerii Bunkier Sztuki – mogą znaleźć się wszędzie tam, gdzie utrudnią codzienne funkcjonowanie instytucji.
Przywołanie twórczości tych dwóch szerzej nieznanych artystów ma na celu odsłonięcie pewnego dawnego, intymnego dialogu sztuki z rzeczywistością dojrzałego PRL-u. Funkcjonowały w niej nieprzystające do dzisiejszych konwencje, systemy i zwyczaje, od których artysta nie był zupełnie wolny. Ich odosobnione kreacje, nacechowane intensywnym przeświadczeniem o potrzebie podejmowania działań powszechnie uznanych za absurdalne, wprowadzają nowe spojrzenie w przestrzeń dyskusji o rodzimej neoawangardzie.
Maciej Jerzmanowski (1950) – absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie w 1975 roku na Wydziale Grafiki uzyskał dyplom. Autor kilkunastu akcji w przestrzeni pozainstytucjonalnej, które realizował w latach 70. i na początku 80. ubiegłego wieku. Negocjował w nich terytorium oddziaływania sztuki efemerycznej.
Janusz Kaczorowski (1941–1987) – artysta, poeta i teoretyk sztuki, wybitny myśliciel, animator środowiska artystycznego, przyjaciel artystów. Absolwent Wydziału Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie na początku lat 70. XX wieku pełnił funkcję asystenta w Pracowni Drzeworytu. Członek grupy poetyckiej 848. Bliski współpracownik krytyka i kuratora wystaw Stanisława Urbańskiego.
Janusz Kaczorowski, Maciej Jerzmanowski. Ukryte
Kurator: Krzysztof Siatka
Koordynacja: Renata Zawartka
Od 25 marca do 18 czerwca 2017 roku
Pawilon Wystawowy, Galeria Bunkier Sztuki w Krakowie
