Punktem wyjścia ekspozycji Art WORK jest aktualny, niejednorodny status zawodu artysty oraz pracownika kultury w Polsce i na Ukrainie, a także niejednoznaczny związek między twórcą a rynkiem sztuki w czasach globalnych kryzysów. Drugim ważnym akcentem wystawy są zmiany koncepcji i sposobów pracy związane z szybką redukcją miejsc zatrudnienia, powodowaną kompleksową automatyzacją i rozwojem sztucznej inteligencji. Jak zmieni się ludzkie życie w świecie, w którym rządzą robotnicy cyfrowi? Czy każdy, kto pozostanie bez pracy, stanie się artystą?
W XX wieku utrwalił się wizerunek współczesnego twórcy będącego tricksterem systemu liberalnego – człowieka, któremu udało się wywalczyć prawo do względnej wolności od konieczności uczestniczenia w rutynie pracy. W pewnym sensie współczesnego twórcę można określić jako osobę, która nie pracuje według ustalonego grafiku. Ale to wcale nie oznacza, że artysta pracuje mniej niż inni członkowie społeczeństwa. Na czym więc polega specyfika pracy artystycznej? Jakie miejsce w obszarze szeroko pojętej pracy artystycznej zajmuje działalność ludzi, którzy nie są bezpośrednimi twórcami dzieł sztuki, ale zapewniają istnienie infrastruktury sztuki – kuratorów, krytyków, historyków sztuki, producentów wystaw?
W sztuce współczesnej wartość i cena dzieła zależy nie tylko od ilości mechanicznej pracy zainwestowanej w jego produkcję. Obecnie niemalże pierwszoplanową rolę odgrywa idea, pomysł twórcy wcielony w obraz. Poszerzanie horyzontów ekspresji artystycznej prowadzi do zanikania przeświadczenia o doskonałości rzemieślniczej, jako głównego kryterium jakości dzieła sztuki.
Jak ta sytuacja się zmieni wraz z kolejnym skokiem technologicznym, pojawieniem się sieci neuronowych, Big Data i epoki postczłowieka? Czym jest praca w postcyfrowym świecie, w którym sztuczna inteligencja pozbawia homo sapiens miejsc pracy? W miejsce proletariatu XIX wieku i początku XX wieku przychodzi prekariat – nowa, bardziej mobilna, ale nie mniej niezabezpieczona klasa społeczna, która, jak się wydaje, odziedziczyła po sztuce współczesnej odmienną koncepcję pracy.
W niedalekiej przyszłości ludzkość może znaleźć się w sytuacji, gdzie praca w klasycznym tego słowa znaczeniu stanie się rzadkością, a nawet luksusem, a o prawo do pracy będziemy walczyć z inteligentnymi maszynami. Artificial Intelligence zagraża nie tylko karierze menedżerów, taksówkarzy czy robotników fabryki. Deweloperzy aplikacji od dawna marzą o stworzeniu prawdziwego robota-artysty. Dziś umysł komputerowy jest w stanie tylko doskonale symulować różne style artystyczne, ale myśleć jak artysta jeszcze nie potrafi. Kto jednak wie, dokąd nas doprowadzi wytrwałość i pomysłowość dzisiejszych startupów.
Sztuczna inteligencja z powodzeniem opanowuje również zawód kuratora. Google Cultural Institute uruchamia program X Degrees, który analizuje miliony wysokiej jakości reprodukcji obrazów z setek muzeów i uczy się budować między nimi logiczne połączenia uwzględniając historię, formę, kolor i treść. Co przyniesie ten proces? Czy faktycznie artyści, kuratorzy i krytycy sztuki zostaną bez pracy, czy to tylko kolejna ciekawa, ale bezsensowna zabawka w rodzaju tak popularnej w 2016 roku aplikacji Prisma?
Są też trendy przeciwne. Czołowi futuryści jak mantrę powtarzają, że najważniejszym „bohaterem czasów” w następnej dekadzie będzie artysta-humanista tworzący nowe sensy w świecie, gdzie nie będzie już stałych punktów odniesienia. Rzeczywiście, w przypadku dużych mas ludzi bez pracy, celem stanie się nie tylko spełnienie, ale także samodoskonalenie i poszukiwanie odpowiedzi na podstawowe, ontologiczne pytania. Chce się wierzyć, że twórczy humaniści będą mogli odpowiednio szybciej i lepiej reagować na wyzwania epoki niż kaznodzieje.
Na Ukrainie nie można rozmawiać o pracy, zapominając jak ważna była to kwestia w kulturze radzieckiej. Oda do pracy, gdzieś pomiędzy totalitarnym kiczem i utopią, chęć usłyszenia robotnika i odtworzenia jego świata, a jednocześnie głęboka dewaluacja tego impulsu w sztuce socrealizmu – to trudne, ale bardzo ważne zagadnienie, które jest źródłem dodatkowej narracji na wystawie.
Pierwsza odsłona projektu Art WORK odbyła się w Kijowie w Galerii Mystetskyi Arsenal, w lipcu tego roku. Wrocławska edycja zaplanowana na jesień uzupełniona zostanie o cykl wydarzeń towarzyszących. Odbędą się prowadzania kuratorskie w języku polskim i ukraińskim, wykład Ewy Sułek poświęcony współczesnej sztuce Ukrainy (22 września, godz. 18.00), a także warsztaty twórcze prowadzone przez fundację OK.ART (7 i 21 października).
Alisa Lozhkina – kuratorka projektu: Kwestie pracy , w tym pracy artystycznej, od dawna są w centrum uwagi. A w ostatnich czasach ten problem płynnie przechodzi w ogólny kontekst społeczny, stając się coraz bardziej istotny dla całej ludzkości. Mówimy o tym, że sztuczna inteligencja odbiera nam miejsca pracy i zastanawiamy się, czym masa bezrobotnych ludzi będzie mogła wypełnić własne życie? Istnieje teoria, że uwolniona od potrzeby pracy ludzkość obudzi swoją kreatywność. Ale czy tak się stanie? Jaka to będzie kreatywność? I czy będzie to praca w tradycyjnym sensie?
Ewa Sułek – kuratorka projektu: Chciałam porozmawiać o pracy i pobawić się z językiem – koncepcja wystawy Art Work oparta jest na wielorakim znaczeniu tego słowa. Praca – czy jest to coś, co po prostu robimy cały dzień? Może coś, co przynosi nam dochód? Wynik lepiej lub gorzej przeprowadzonych celowych czynności? Praca artystyczna jest punktem wyjściowym do bardziej szczegółowego studiowania dorobku artysty, mechanizmów funkcjonowania na rynku sztuki, sposobu, w jaki artysta oraz jego praca są odbierane przez publiczność.
Art WORK. Artyści o pracy
Organizatorzy wystawy: Galeria Miejska we Wrocławiu, Biuro Festiwalowe IMPART 2016, Centrum Sztuki Mystetskyi Arsenal w Kijowe
Kuratorki wystawy: Ewa Sułek, Alisa Lozhkina
Współpraca kuratorska: Małgorzata Micuła, Alexander Parkhomenko
Od 22 września do 31 października 2017 roku
Galeria Dworcowa, Dworzec Główny we Wrocławiu
