Na wystawie w Berlinie serię kolaży dopełniały dwa obrazy: Pocałunek (2016) namalowany w kubistycznej manierze na podstawie głośnego zdjęcia (1979), ukazującego całujących się Leonida Breżniewa i Ericha Honeckera, to nawiązanie do czasów, w których dorastała Ostoya i których konsekwencje Europa odczuwa do dzisiaj. Drugi obraz to Dawna Rzeczowość, powstały na podstawie zapożyczonego obrazu Michaeli Eichwald It Is Keine Tradition (2016) — w stylistyce abstrakcji geometrycznej, z domalowanymi gwiazdami z flagi Unii Europejskiej. Za pozornym triumfem europejskiej stabilizacji kryje się tu wiele zbiorowych i indywidualnych nadziei, ale też poczucie niepewności przyszłości tego organizmu politycznego. Ostoya odnosi się do Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit), nurtu w malarstwie niemieckim czasów Republiki Weimarskiej, poprzedzającej terror nazistowskich Niemiec. Owa Nowa/Dawna Rzeczowość w wydaniu artystki ukazuje turbulencje, ale nade wszystko paralele historycznych doświadczeń.
Specyfika techniki kolażu, pozwalająca na remiks elementów z różnych narracji, hierarchii, przestrzeni, sprawia, że prace Ostoi można postrzegać w ponadczasowej perspektywie, gdzie historia nie jest ujęta podręcznikowo, lecz — jak w kolażu — jej fragmenty są „przeszczepiane” w dowolnych konfiguracjach z dowolnych punktów na skali czasu, składając się na nowe sekwencje znaczeń. Kolaż tylko pozornie staje się tu środkiem aktywowania cudzych historii, zapożyczonych z mediów, bo typowa dlań kompilacja różnych materiałów, kadrowanie oraz fragmentaryzacja zdjęć przeciwstawiają się tradycyjnym formom przepływu informacji, stając się źródłem nie tylko nowych znaczeń, ale i wrażeń estetycznych czy zmysłowych. Użycie tej metody podbija tu afektywność pierwotnego obrazu (Ekspozycje, Dawna Rzeczowość), ale też go zaciera poprzez użycie wysublimowanych modernizujących motywów (Ekspozycje) bądź uwzniośla, jak w serii Dawna Rzeczowość, gdzie abstrakcyjne ornementy okalają kolażową warstwę wizualną, stając się jej przedłużeniem. Można nawet odnieść wrażenie, że w niektórych pracach siła przekazu wizualnego i znaczeniowego użytych materiałów archiwalnych ustępuje swoistej dekoracyjności, przejawiającej się w malarskich lub graficznych ingerencjach. Kolaż w swej warstwie wizualnej budzi nierzadko nostalgiczne uczucia, ale z drugiej strony, w zależności od intencji i skali przekazu może stać się narzędziem krytyki. Według Hala Fostera stał się nim w praktyce neoawangardy, wskazując na kwestie społeczne, polityczne, feministyczne, rasowe itp. Jedna z pierwszych książek artystycznych — Mémoires (1959) Asgera Jørna i filozofa Guy Deborda, założycieli Międzynarodówki Sytuacjonistycznej — powstała w całości jako kolaż ilustrujący „psychogeografię” życia Deborda i napięcia społeczne rozładowane w rewolucjach 1968 roku. Wcześniej Debord i Jørn stworzyli Fin de Copenhague (Goodbye to Copenhagen, 1957), ale to właśnie edycja 200 egzemplarzy Mémoires z okładką z papieru ściernego wzbudziła zainteresowanie formą i treścią, stając się wzorem do tworzenia podobnych prac.
Na wystawie wyróżnia się wyjątkowa kompozycja złożona z kilkunastu różnych prac Ostoi powieszonych obok siebie, częściowo pokazywanych wcześniej w Galerie Silberkuppe w Berlinie (Skrawki: Przyszłe prace). Zbiór wydaje się dość przypadkowy, ale jest wysublimowany i zmysłowy. Prace mają zróżnicowany charakter — są tu kadrowane zdjęcia, kolor i jego brak, żywica i krew, papiery i folie, geometria i odciski ciał, penisy i oczy, ślady życia i śmierci, przemoc i seks, porządek i chaos, rzeczy ładne i werystyczne. Całość łączy sieć ukrytych relacji, porządkujących pozorny chaos. Instalacja przesycona jest obrazami, które nawzajem się pożerają, wytracając przez to część swoich pierwotnych znaczeń. Jest w tym coś perwersyjnego.
Z tak skomponowaną ścianą kontrastują w tej samej przestrzeni horyzontalne obrazy/kompozycje z serii Transpozycje, oparte na wspólnej zasadzie — fragment jednego obrazu w formie kwadratu staje się początkiem kompozycji następnego, jak w łańcuchu zawłaszczeń. Kwadrat, kształt suprematyzmu, wędruje przez wszystkie dziesięć płócien. W przeciwieństwie do mniej czy bardziej cielesnych kolaży oraz innych obrazów na wystawie te prace są indyferentne, apolityczne, bezcielesne i zdystansowane. Balansowanie pomiędzy abstrakcją a mimetycznością — znaną z innych obrazów — zastąpiła tu czysta abstrakcja geometryczna.
Twórczość Ostoi wpisuje się w nurt sztuki zawłaszczeń zapoczątkowanej przez awangardę, ale świadomie wykorzystywanej w postmodernistycznym przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. W jednej sali wystawa skupia najważniejsze obrazy artystki. Pocałunek 1 (2013), namalowany ze zdjęcia gorący pocałunek dwóch ważnych figur w świecie sztuki, konceptualisty Lawrence’a Weinera i prominentnego historyka sztuki Benjamina Buchloha, symbolizuje unię teorii i praktyki sztuki, ale także masculine power. Drugi obraz, Początek/Koniec, przetworzony w kubizującej stylistyce akt pędzla Gustave’a Courbeta Początek świata (1866), podejmuje kwestie podmiotowości i uprzedmiotowienia ciała kobiecego. Praca, obraz namalowany na podstawie słynnego fotomontażu Johna Heartfielda z 1932 roku Najlepsze produkty kapitalizmu (Spitzenprodukte des Kapitalizmus — zdjęcie ukazujące Heartfielda z tekstem na piersi: „Podejmę się każdej pracy”, z kobietą w sukni ślubnej w tle), odnosi się do problemu bezrobocia, nierówności klasowej, kryzysu, podziału ról męskich i kobiecych, utowarowienia podmiotów i ich wzajemnych relacji.
Prace artystki wykorzystują symbole wizualne nowoczesności, style malarskie, fotografie, reinterpretując je w modernistycznych, kubizujących i innych formach. Nowoczesność widoczna przede wszystkim w warstwie formalnej stanowi głownie narzędzie krytyki i demaskacji współczesnych konfliktów. Konceptualne podejście to przemyślana strategia artystyczna, poprzez którą Ostoya odzyskuje dla siebie różne narracje historii sztuki. Wystawa nie proponuje ani „nowego formalizmu”, ani „powrotu do abstrakcji”. Jej celem nie jest również odkrycie nieznanych czy zapomnianych kierunków ery nowoczesnej, wręcz przeciwnie — pokazywane prace podważają uwarunkowania, ograniczenia i skutki nowoczesności. Ujawniają jej dwuznaczności i podejmują próbę nowego odczytania jej retoryki, złożonej gramatyki modernizmu. (Maria Brewińska)
Anna Ostoya
Kuratorka: Maria Brewińska
Współpraca: Katarzyna Kołodziej-Podsiadło
Od 16 grudnia 2017 roku do 11 lutego 2018 roku
Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie
