Temat nekropolii jest tak różnorodny jak temperament ludzi mieszkających w danym kraju. Dla jednych to miejsca spoczynku, wyciszenia i smutku, dla innych – centrum spotkań z tymi, którzy odeszli na zawsze.
Artystka wizualna i dziennikarka radiowa Małgorzata Żerwe od dwóch dekad zapisuje obrazy cmentarzy i ich tożsamości. Zadziwiona ich bogactwem, szuka nadziei tam, gdzie nikt jej nie pozostawia. Wystawa fotografii Pocztówki z cmentarza – wzbogacona instalacją dźwiękową – pozwala prześledzić temat komemoracji współczesnej w Europie i na kontynentach amerykańskich.
Cmentarze interesują Małgorzatę Żerwe jako fenomen kulturowy i estetyczny. Artystka rejestruje dźwięki otoczenia, nagrywa je rejestratorem, a za pomocą telefonu komórkowego notuje wrażenia i obrazy: pomników, grobów, rzeźb i wszechobecnej natury. Wszystkie te zapisy sytuują się w kontekście historii miejsc, krajów i odmiennych religii. Na wystawie prezentuje bogaty, acz mocno wyselekcjonowany materiał z ostatnich kilkunastu lat. Jej notatki wykonane podczas licznych podróży zagranicznych i krajowych są raczej obrazem subiektywnych obserwacji i skojarzeń aniżeli krajoznawczej fotografii turystycznej.
W swojej praktyce artystycznej Żerwe tworzy projekty efemeryczne, mało materialne. Bardziej zajmują ją instalacje dźwiękowe i reportaże niż obiekty, a nawet jeśli, to głównie inspirowane próbą zatrzymania czasu w ciele. Zatapia więc wysuszone żaby czy myszy w żywicy, nadając im charakter preparatu z gabinetu osobliwości, bardziej Wunder – niż Kustkamery. Ten uporczywy związek życia i śmierci w sposób zaskakująco pozytywny odnajdujemy w projekcie Pocztówki z cmentarza. Artystka jak antropolog spogląda na miejsca spoczynku ludzi i zwierząt, przytacza wizualnie mało znane obrzędy. Na przykład te związane z przechowywaniem szczątków z Lesbos, gdzie ze względów praktycznych pochówek jest rozłożony na kilka etapów, aby zakończyć się w skrzyneczce na półce w swoistej kaplicy grobowej, w której oknach wiszą firanki.
Artystka z równym staraniem docenia wysiłki o podniesienie estetyki miejsc ostatniego spoczynku tych najbogatszych i tych najuboższych. Na jej fotografiach możemy więc zobaczyć żółty plastikowy kwiat zrobiony z butelki po detergencie na meksykańskim cmentarzyku na jednej z wysp na Morzu Corteza czy nagrobek kierowcy w formie czerwonej ciężarówki w La Paz. Żerwa nawiązuje do historii architektury, prezentując sarkofagi z czasów rzymskich w prowansalskim Arles. Szuka związków miejsc i form komemoracji ludzi, śladów ich zawodów, statusu społecznego, wysublimowania estetycznego, na przykład w szwajcarskich rzeźbach nagrobnych przedstawiających akty kobiece. Fotografuje z poczuciem humoru (wymieńmy choćby tabliczkę z Londynu z napisem Brompton cemetery wellcomes new burials –‘Cmentarz Brompton wita nowe pochówki’), szuka też niebanalnej perspektywy obiektów (np. klasyczna kamienna rzeźba lwa). Nie stroni od dokumentowania nagrobków słynnych postaci, które często są ukryte na zapomnianych cmentarzykach, jak grób muzy Andy Warhola piosenkarki NICO w berlińskim Grunewald-Forst. Czasem ironizuje, kiedy pokazuje nam dziwaczną białą piramidę w Nowym Orleanie. Otóż pomiędzy zniszczonymi huraganem Katrina starymi grobowcami widzimy wyniosły i nieskazitelny obiekt, który oczekuje na śmierć swego fundatora Nicolasa Cage’a. I nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, iż nagrobek zabezpieczono pleksiglasem, aby uniknąć plam po uszminkowanych ustach fanek składających już dziś hołdy żyjącemu przecież idolowi.
Artystka mówi o swoich działaniach:
Pocztówki z cmentarza są zapisem moich reporterskich spostrzeżeń. Fotografowałam kopczyki grobowe w RPA i ubogie cmentarzyki na wyspach na Morzu Corteza. Na cmentarzu dla zwierząt domowych w Hartsdale w stanie Nowy Jork odkryłam dwa bliźniacze nagrobki: wiernej suczki i jej pana, który kazał się pochować tuż obok. Osobny rozdział stanowią cmentarze żydowskie: zniszczone, zaniedbane nagrobki można znaleźć praktycznie w całej Europie, te zadbane w Nowym Jorku. Berliński cmentarz na Prenzlauerberg ma plac zabaw, ale opatrzony jest zakazem grillowania.
Pewne elementy cmentarzy są oczywiście powtarzalne, niemniej projekt Żerwe pokazuje, jak bogaty jest repertuar form architektury cmentarzy, płyt nagrobnych, kaplic, ogrodzeń, dekoracji, motywów religijnych czy pamiątek przynoszonych przez bliskich odwiedzających te miejsca. Od słodkich gipsowych aniołków po butelki z alkoholem i po alkoholu, plastikowe kwiaty, kamienie, odciśnięte w betonie znaki – wszystko to otoczone mniej lub bardziej ujarzmioną przyrodą pokazuje, jak ważnym i dotyczącym każdego tematem jest pochówek.
Pocztówki z cmentarza to projekt o równości każdego z nas na ostatniej drodze i o nadziei dla żyjących. Może pobudzać do refleksji nad naszym stosunkiem do pamięci o zmarłych, ponad statusem społecznym i religią. Wymownym tego przykładem jest fotografia sąsiadujących ze sobą cmentarzy w Helsinkach – żydowskiego i muzułmańskiego.
Tekst: Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka
Małgorzata Żerwe – artystka wizualna, dziennikarka radiowa, autorka słuchowisk i reportaży oraz tekstów o sztuce i artystach. Urodziła się w Lublinie, mieszka w Gdańsku i Berlinie. Jest absolwentką Wydziału Malarstwa i Rzeźby PWSSP w Gdańsku (obecnie ASP), dyplom uzyskany w pracowni prof. Józefy Wnukowej w 1979 r. został wyróżniony wystawą w Zachęcie w Warszawie. Artystka zrealizowała 25 wystaw indywidualnych w Polsce, Niemczech, USA. Brała udział w ok. 50 wystawach zbiorowych w Polsce, Finlandii, Francji, Holandii, Szwajcarii, Niemczech i na Węgrzech. Reprezentowała Polskę na 9. Międzynarodowym Triennale Tkaniny w Łodzi. Zdobyła wiele nagród i wyróżnień w krajowych i międzynarodowych konkursach na tkaninę. Audioinstalacje prezentowała w CSW Łaźnia, BWA Lublin, IS Wyspa i POLISH SOUNDSCAPES w Gdańskiej Galerii Güntera Grassa. Stypendystka Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Rządu Niemiec w Atelierhaus Worpswede, Kunstlerhaus Hooksiel. Była kuratorką wystaw: Tkanina wobec Sacrum / Arche, K:KafKa w KomiKsie / Gdańska Galeria Güntera Grassa. Od 1997 r. pracuje w Radiu Gdańsk. Zajmuje się publicystyką kulturalną, reportażem i dokumentem artystycznym. Zrealizowała ponad 200 audycji monograficznych o artystach. Jest laureatką wielu nagród w ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach na dokument i reportaż(m.in. Prix Marulić). Była wielokrotnie nominowana do prestiżowych nagród: Prix Europa, Prix Italia, Premios Ondas i Polsko-Niemieckiej Nagrody Dziennikarzy.
Małgorzata Żerwe Pocztówki z cmentarza
Od 10 listopada 2018 roku do 5 stycznia 2019 roku
Wernisaż: 9 listopada 2018 roku, godz. 18.00
Kuratorka: Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka
Muzeum Narodowe w Gdańsku
Gdańska Galeria Fotografii
