Czy środkowoeuropejska awangarda była zawsze „przednią strażą”, czy też pozostawała w tyle tendencji dyktowanych przez Paryż, Berlin czy Nowy Jork? Czego dowiemy się o ruchu awangardowym, gdy porzucimy narracje budowane przez narodowe historie sztuki?
Wystawa Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928, prezentowana w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie, to rozpisana na rozdziały opowieść o nowej sztuce w regionie, szczególnie doświadczonym tragiczną historią początku XX wieku.
Ekspozycja jest próbą ukazania panoramy ruchu awangardowego i zaakcentowania punktów stycznych oraz różnic, jakie ujawniała w tym czasie sztuka nowych środkowoeuropejskich państw. Ramy czasowe 1908–1928 roztaczają szeroką perspektywę, nie tylko ukazującą drogę artystycznych przemian, ale także konfrontującą ich zróżnicowany rytm i chronologię.
Europa Środkowa, po zakończeniu Wielkiej Wojny w 1918 roku, stała się miejscem, gdzie zainicjowane bądź przepracowane wcześniej awangardowe tendencje nabierały wielkiego rozmachu. Podczas gdy starsi artyści kontynuowali po wojnie swoją wcześniejszą twórczość, młodsza generacja zaczęła traktować kubizm, ekspresjonizm i futuryzm jako zbyt skostniałe i wyczerpane formuły, opowiadając się przede wszystkim za konstruktywizmem i abstrakcją. Szybkie wskrzeszenie sztuki nowoczesnej nastąpiło pod znakiem „miasta i maszyny” oraz fascynacji cywilizacją miejską. Środkowoeuropejscy artyści często występowali z propozycjami nowych „-izmów”. Warto wspomnieć tu m.in. węgierski aktywizm, polski formizm czy czeski poetyzm, który stanowił najbardziej znaczący wkład środkowoeuropejskiej awangardy w sztukę światową.
Na wystawie Czas przełomu… MCK zestawia ze sobą i konfrontuje artystów środkowoeuropejskich – polskich, czeskich, słowackich, węgierskich, rumuńskich, chorwackich czy serbskich, dla których co prawda wciąż punktem odniesienia w twórczości pozostawały wielkie artystyczne centra, jak Paryż, Berlin czy Nowy Jork, ale czerpane stamtąd impulsy i inspiracje były przez nich twórczo przetwarzane bez kompleksu peryferyjności bądź zapóźnienia.
Na bogatą ekspozycję w Międzynarodowego Centrum Kultury składa się ponad 170 obrazów, rzeźb, rysunków i grafik. Prezentowani artyści to m.in. Henryk Berlewi, Sándor Bortnyik, Victor Brauner, Josef Čapek, Avgust Černigoj, Leon Chwistek, Tytus Czyżewski, El Lissitzky, Ľudovít Fulla, Otto Gutfreund, Marcel Iancu, Anton Jasusch, Lajos Kassák, Katarzyna Kobro, Jaromír Krejcar, Eugen Krón, Bohumil Kubišta, František Kupka, Tadeusz Makowski, Rafał Malczewski, László Mednyánszky, Ljubomir Micić, László Moholy-Nagy, Antonín Procházka, Géza Schiller, Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński, Jindřich Štyrský, Sava Šumanović, Mieczysław Szczuka, Karel Teige, Toyen, Béla Uitz, Ilarie Voronca, Zygmunt Waliszewski, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), August Zamoyski, Teresa Żarnowerówna, Jan Zrzavý.
Niezwykłym walorem prezentacji jest wielki wybór unikatowych awangardowych czasopism o sztuce, publikacji, plakatów, folderów, scenariuszy filmowych, fotografii będących przykładem eksperymentów i prób wypracowania nowatorskiej typografii i technik obrazowania.
Ekspozycja, która miała swoją premierę w Muzeum Sztuki w Ołomuńcu we wrześniu 2018 roku jest zwieńczeniem kilkuletniego międzynarodowego projektu Narodziny nowoczesnego Środkowoeuropejczyka, realizowanego wspólnie od 2016 roku przez cztery partnerskie instytucje: Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, Galerię Miasta Bratysławy, Muzeum Janusa Pannoniusa w Peczu oraz przez Międzynarodowe Centrum Kultury, które dla krakowskiej publiczności przygotowało nową odsłonę.
Wystawę będzie można zwiedzać od 8 marca do 9 czerwca 2019 r. w Galerii MCK. Uzupełnią ją będzie bogaty program wydarzeń towarzyszących.
_______________
Czas przełomu.
Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
Rynek Główny 25, Kraków
8 marca – 9 czerwca 2019 r.
Autorzy wystawy: Lenka Bydžovská, Karel Srp
Kuratorka polskiej edycji wystawy: Monika Rydiger
