170 czarno-białych fotografii pięciu wybitnych fotografów związanych z prestiżową agencją fotograficzną OSTKREUZ można podziwiać jako wartościowe prace artystyczne. Jednak drugim, bardzo ważnym kluczem do jej odczytania jest niezwykła dokumentacja, kronika codziennego życia w NRD – nieistniejącym już państwie niemieckim, które powstało 7 października 1949 roku na terenie byłej radzieckiej strefy okupacyjnej.
Fotografowie Sibylle Bergmann, Harald Hauswal, Ute Mahler, Werner Mahler, Maurice Weiss udokumentowali socrealistyczną codzienność Wschodnich Niemiec. Unikali jednak rejestrowania rzeczywistości zgodnej z socjalistyczną propagandą. Oficjalne polityczne i społeczne wydarzenia i ich uczestników ukazywali z nutą ironii, obnażając absurdalność i fasadowość obowiązującego systemu.
Daleko bardziej intrygowała ich zwykła szara egzystencja obywateli NRD. Uchwycone w kadrze ulice z królującymi wszędzie trabantami i wartburgami, kolejki przed sklepami, codzienne rozrywki – kawiarniane spotkania, dancingi, koncerty, rodzinne sceny przed telewizorem układają się w fascynującą opowieść o kraju którego już nie ma.
Wejście na wystawę rozpoczyna symboliczne przekroczenie Muru berlińskiego, tak aby widz mógł szybciej przenieść się w lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte i lepiej wczuć się w klimat ówczesnej rzeczywistości. Takie cykle fotograficzne jak Codzienność, Wspólne życie, 1 Maja, Berka, uświadamiają charakterystyczną dla Niemiec Wschodnich dwoistość. Ukazują trudną i byle jaką egzystencję w NRD, samotność i emocjonalne wycofanie ludzi, którym pozostała tylko wewnętrzna wolność. Stało to w zupełnej sprzeczności z oficjalną propagandą lansującą NRD jako wzorcowy kraj socjalistyczny − stabilny ekonomicznie, zapewniający swoim obywatelom bezpieczeństwo socjalno-bytowe.
Kasowy film Good bye Lenin (2003 r., scen. i reż Wolfgang Becker) potwierdził zjawisko ostalgii, czyli tęsknoty za czasami Honeckera. Dr Monika Rydiger, kuratorka wystawy napisała w katalogu:
Kiedy Good bye Lenin! (scenariusz i reżyseria Wolfgang Becker) wszedł na ekrany w roku 2003, od razu stał się filmem kultowym. Poprzedziły go kasowe sukcesy filmowych adaptacji powieści Thomasa Brussiga Bohaterowie jak my (Helden wie wir, 1995) i Aleja słoneczna (Am kürzeren Ende der Sonnenallee, 1999), wyraźnie ujawniając zjawisko ostalgii (niem. Ostalgie, czyli połączenie wyrazów Ost – wschód i Nostalgie – nostalgia) – tęsknoty za czasami enerdowskimi i sentymentu do wszelkich produktów siermiężnej kultury byłej NRD. Ostalgia jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym. Popularne jej przejawy to moda na NRD (przedmioty codziennego użytku, wystrój wnętrz), a przede wszystkim fascynacja dumą enerdowskiej motoryzacji – trabantem produkowanym w fabryce VEB Sachsenring Automobilwerke w Zwickau od 1957 roku. Chociaż jego charakterystyczna jasnoniebieska karoseria z duroplastu przysporzyła mu miano mydelniczki (żartobliwie nazywano go też trampkiem, trabi, zemstą Honeckera), był w NRD przedmiotem marzeń.
Głębsza analiza ostalgii ujawnia negatywne i pozytywne aspekty złożonego dziedzictwa NRD – z jednej strony ciemne aspekty życia w strukturach reżimu komunistycznego, a z drugiej zalety stabilnej egzystencji pod skrzydłami opiekuńczego państwa. Z chwilą zjednoczenia dziedzictwo NRD nie zostało wymazane z pamięci. Tęsknota za Niemcami Wschodnimi to próba ocalenia tożsamości i poczucia własnej wartości Ossis (tak zachodni Niemcy określają swoich wschodnich rodaków), a także ich własny, konieczny rozrachunek i pożegnanie z przeszłością.
Agencja fotograficzna OSTKREUZ – nazwa pochodzi od stacji berlińskiej kolejki miejskiej) została utworzona na wzór słynnej, prestiżowej agencji MAGNUM. OSTKREUZ powstała w 1990 roku. Wśród jej założycieli byli m.in. Sibylle Bergemann, Ute Mahler, Werner Mahler, Harald Hauswald. Dziś, kierowana przez Betty Fink, liczy 18 członków zaliczanych do najwybitniejszych osobowości w dziedzinie współczesnej niemieckiej fotografii. Agencja prowadzi również działalność wydawniczą, wystawienniczą i reklamową.
Jej członkowie mówią o sobie, że są dokumentalistami z subiektywnym podejściem. Nie wierzą w obiektywizm dokumentu. Osobowość fotografa, jego indywidualny, często emocjonalny stosunek do rzeczywistości i własny język fotograficznej narracji decydują o niezwykłych walorach prac. Ich fotografie, nie pozowane, nie komponowane, nie retuszowane są przede wszystkim szczere, prawdziwe i pełne rzeczywistych emocji.
Ute Mahler (ur. 1949) – współzałożycielka agencji fotograficznej OSTKREUZ (1990). Ukończyła lipską Hochschule für Grafik und Buchkunst. Związana z magazynem Sibylle i Sonntag. Wykłada na wydziale Wzornictwa Hochschule für Angewandte Wissenschaften w Hamburgu i w szkole fotografii Ostkreuz.
Cykle fotograficzne prezentowane na wystawie: 1 Maja (1980), Wspólne życie (1972–1985), Moda (1977–1982)
Werner Mahler (ur. 1950) – współzałożyciel agencji fotograficznej OSTKREUZ (1990). Studiował fotografię w lipskiej Hochschule für Grafik und Buchkunst. Razem z żoną Ute Mahler jest autorem głośnego cyklu Mony Lisy z przedmieść (Monalisen der Vorstädter, 2008). W 2004 roku założył w Berlinie szkołę fotografii Ostkreuz.
Cykle fotograficzne prezentowane na wystawie: Berka (1977–1980), Górnictwo (1975), Absolwenci (1977–2009), Klub (1980)
Harald Hauswald (ur. 1954) – współzałożyciel agencji fotograficznej OSTKREUZ (1990). Został napiętnowany przez komunistyczne władze za publikowanie w zachodnioniemieckich czasopismach fotografii i wydanie w roku 1987 w RFN książki Ost-Berlin ze zdjęciami ukazującymi prawdziwy obraz enerdowskiej egzystencji. Był inwigilowany przez Stasi o czym opowiada film dokumentalny w reżyserii Marca Thümmlera Radfahrer (Rowerzysta, 2008).
Cykle fotograficzne prezentowane na wystawie: Codzienność (1980–1990), Na obrzeżach republiki (1982–1986)
Sibylle Bergemann (1941–2010) – współzałożycielka agencji fotograficznej OSTKREUZ (1990). Fotografii uczyła się u Arno Fischera (została jego żoną). Początkowo związana z enerdowskim czasopismem Das Magazin i Sonntag rozwinęła swój talent pracując dla magazynu mody Sybille. Po roku 1990 tworzyła fotograficzne reportaże, współpracowała m.in. z magazynem Geo.
Cykle fotograficzne prezentowane na wystawie: P2 (1974), Clärchers Ballhaus (1976), Pomnik (1975–1986)
Maurice Weiss (ur. 1964) – studiował u Ulricha Macka i Arny’ego Fischera w Wyższej Szkole Zawodowej w Dortmundzie. Publikuje m.in. w Die Zeit i Geo. Jest członkiem agencji OSTKREUZ od 1995 roku i agencji VU w Paryżu.
Cykl fotograficzny prezentowany na wystawie: Przełomy (1989–1990)
Autorzy wystawy: Ute Mahler, Annette Hausschild, Jörg Brüggemann/ OSTKREUZ
Kurator wystawy: dr Monika Rydiger (komentarze i wybór cytatów)
Konsultacja naukowa: Jacek Purchla
Aranżacja wystawy: Rafał Bartkowicz
Autor form rzeźbiarskich: Jan Tutaj
Organizacja i koordynacja: Anna Śliwa (MCK), Thomas Buchsteiner (BuchsteinerArtManagement)
Wystawa przygotowywana została w kooperacji z BuchsteinerArtManagement w Tybindze.
Program towarzyszący wystawie obejmuje wykłady, dyskusje, cykl spotkań dla seniorów pt. Dojrzali do sztuki oraz program edukacyjny dla dzieci.
NRD. Opowieści z kraju, którego już nie ma
Od 22 czerwca do 2 września 2012 roku
Międzynarodowe Centrum Kultury
Rynek 25
Kraków
