Czym jest Europa Środkowa? Dla kogo jest ważna? Czy wciąż istnieje? Słoweńska pisarka, Simona Škrabec, zafascynowana geografią centrum Europy, podąża jego śladem w dwudziestowiecznej literaturze. Odkrywa zmieniające się znaczenia Europy Środkowej, zderza z koncepcją Unii Europejskiej, szuka wspólnego mianownika. Punktem odniesienia są Bałkany, a myślą przewodnią przekonanie, że Europa Środkowa to nie tylko mapa, ale przede wszystkim obraz budowany w wyobraźni.
[…] Europa Środkowa to kwestia geografii, którą musimy sobie wyobrazić, to znaczy stworzyć jej mentalną reprezentację. Jest to ta sama zdolność do myślenia abstrakcyjnego, której używamy, czytając gazetę i łącząc rozrzucone w czasie fakty, aby stworzyć nasz własny obraz jakiegoś kraju albo osoby.
Europa Środkowa znajduje się tam, gdzie przeciwieństwa między światem germańskim a światem słowiańskim się przenikają. Książka próbuje odpowiedzieć na pytanie, czym Europa Środkowa jest i dlaczego tak trudno ją zdefiniować. Geografia wyobrażona Europy Środkowej i równie wyobrażona spoistość zamieszkujących ją narodów dopuszcza wiele koncepcji rozważających złożoność kulturową regionu. Wszystkie jednak, jak zauważa autorka, wychodzą z błędnego założenia wspólnej historii formującej tożsamość Europy Środkowej. Simona Škrabec w swoich badaniach odwołuje się do krytyki genealogicznej Michela Foucaulta i proponuje odmienne spojrzenie oraz nową metodologię, którą nazywa archeologiczną, i która zakłada odkrywanie kolejnych warstw pojęcia w porządku chronologicznym zstępującym, to jest od najnowszych do najdawniejszych. Takie podejście pozwala przełamać konwencję narracji historycznej i uwolnić się od skojarzeń narzucanych przez naznaczone ideologicznie paradygmaty. A w konsekwencji przedefiniować model Europy Środkowej.
Europa Środkowa jest rezultatem długotrwałej walki z warunkami, które w swej istocie są jej zawsze niesprzyjające i to właśnie ta nieustanna walka jest jednocześnie czynnikiem zapewniającym jej spójność, choć jest to spójność bardzo krucha. Ledwo zniknie zagrożenie zewnętrzne, znika również jedność, rozpadając się na tożsamości indywidualne. Ich zemsta uniemożliwia traktowanie przeszłości Europy Środkowej jako procesu, ewolucji, uniemożliwia wykorzystanie modelu pozwalającego prześledzić pochodzenie określonego gatunku w świecie zwierząt, czy, w naszym przypadku, losu danego narodu.
Simona Škrabec – po ukończeniu studiów w zakresie filologii germańskiej i literatury porównawczej w Słowenii uzyskała doktorat z teorii literatury na Uniwersytecie Autonomicznym w Barcelonie (Universitat Autònoma de Barcelona). Jest najwybitniejszą pośredniczką między literaturami słoweńską a katalońską w sferze przekładów i informacji. Jej działalności na polu przekładowym towarzyszą regularne publikacje rozpraw i artykułów naukowych o literaturze europejskiej w XX wieku. Jej rozprawa L’estirp de la solitud (Potomkowie samotności, Institut d’Estudis Catalans, Barcelona 2003; wyd. słoweńskie: Literatura, Ljubljana 2005) zyskała nagrodę Josepa Carnera w dziedzinie teorii literatury.
Książka jest trzecią pozycją w serii Biblioteka Europy Środka,wydawanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury.
Dotychczas w serii ukazały się:
- Csaba G. Kiss, Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2009.
- Emil Brix, Z powrotem w Europie Środkowej, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012.
Simona Škrabec
Geografia wyobrażona. Koncepcja Europy Środkowej w XX wieku
Premiera: 16 stycznia 2014 roku
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
