Przegląd Wernera Schroetera jest kolejnym, czwartym już etapem wspólnego długofalowego projektu Goethe-Institut w Warszawie i Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA, prezentującego sylwetki i twórczość szerzej niepokazywanych i mało znanych w Polsce, lecz wybitnych niemieckich reżyserów filmów eksperymentalnych. Projekt zapoczątkowały dwa przeglądy filmów Christopha Schlingesiefa, kolejną jego odsłoną była retrospektywa twórczości Hansa Jürgena Syberberga.
W tym roku w Nowym Teatrze w Warszawie i w CSW ŁAŹNIA w Gdańsku zaprezentowana zostanie retrospektywa Wernera Schroetera, którego jedyny film pt. Malina był pokazany w Krakowie w 2010 roku. Podczas pięciu dni będzie można zobaczyć cztery filmy reżysera oraz dokument o artyście zrealizowany przez jego przyjaciółkę, Elfi Mikesch. Retrospektywa będzie niepowtarzalną okazją do obejrzenia nieprezentowanych w Polsce wcześniej filmów, niepowtarzalną również ze względu na rozsiane po całej Europie prawa do filmów i ogromne trudności w ich pozyskaniu. Fakt ten w sposób symboliczny obrazuje specyficzny charakter pracy reżysera, dla którego bardziej istotny był sam proces twórczy, niż jego efekt finalny. Po zakończeniu prac nad realizacją projektu, reżyser nie dbał o kwestie formalne związane z jego filmami. Założeniem przeglądu było przybliżenie istotnych aspektów twórczości Wernera Schroetera, tak, aby umożliwić teoretyczną i krytyczną dyskusję o jego spuściźnie, która z dzisiejszego punktu widzenia jest nadal bardzo aktualna i inspirująca. Wybrane filmy łączy tak ważna w twórczości reżysera postać Innego, Obcego oraz kluczowy temat poszukiwania miłości, a także, zamiłowanie do piękna i poezji, które jak twierdził Schroeter pozwalały mu odnaleźć sens życia i pokonać strach przed pustką.
Werner Schroeter, reżyser filmowy i teatralny, gdy zmarł w 2010 roku w wieku 65 lat, należał niewątpliwie do najważniejszych twórców niemieckiego kina. Jednak awangardowe i alternatywne tendencje, charakteryzujące jego eseje filmowe i dokumenty, sprawiły, że został zepchnięty przez krytykę na margines Nowego Kina Niemieckiego.
Zafascynowany operą i koncepcją performansu początkowo kręcił filmy pozbawione narracji, by później przejść do narracji fragmentarycznej, eksplorującej tematy miłości i śmierci oraz ich niebezpiecznych powiązań. Był wielbicielem śpiewaczki operowej Marii Callas, inspirował go teatr. W 1980 roku jego film Palermo czy Wolfsburg osiągnął wielki sukces, otrzymał Złotego Niedźwiedzia na Berlinale, co przyniosło twórcy światową sławę. Pracował z wybitnymi aktorkami: Isabelle Huppert, Bulle Ogier czy Magdaleną Montezumą, queerową diwą. W roku 2008 ten fascynujący, ekstrawagancki artysta otrzymał Złotego Lwa za całokształt twórczości na Festiwalu Filmowym w Wenecji. Piękno ujęć filmowych Schroetera z wysublimowanymi kadrami, oświetleniem, scenografią i kostiumami poraża swoim pięknem i zachwyca do dziś. Twórczość artysty była taka, jak jego życie – wypełniona sztuką i namiętnością.
Szczegółowy program pokazów:
MALINA, 1991, reż. Werner Schroeter, 125 min.
Scenariusz: Elfriede Jelinek i Patricia Moraz, na podstawie powieści Ingeborg Bachmann pt. Malina
Obsada: Isabelle Huppert, Mathieu Carrière, Peter Kern
Produkcja: Steffen i Thomas Kuchenreuther
7 listopada 2017 roku, godz. 18.00, Gdańsk / Łaźnia 1
Główną bohaterką filmu jest współczesna pisarka, intelektualistka, która od lat mieszka wspólnie z mężczyzną o imieniu Malina. W tym przypadku chodzi jednak bardziej o pragmatyczną wspólnotę, aniżeli związek uczuciowy – Malina oferuje pisarce wsparcie w codziennych domowych obowiązkach i trudnych sytuacjach. Gdy pisarka zakochuje się w młodym Węgrze o imieniu Ivan, który odtrąca jednak jej próby zbliżenia się i sam wdaje się w romans z inną dziewczyną, bohaterka traci grunt pod nogami i kontakt z rzeczywistością. Malina jawi się jej wtedy jako wybawca w potrzebie albo jako demon, jej męskie alter ego, które pojawia się w wizjach kobiety nakazujących jej zabić Ivana.
Fabuła filmu została oparta na jedynej dokończonej powieści austriackiej poetki i nowelistki, Ingeborg Bachmann o tym samym tytule. Książka jest zaliczana do kanonu literatury XX wieku. Werner Schroeter był autorem lub współautorem scenariuszy swoich filmów, jednym z wyjątków jest film„Malina”, do którego scenariusz napisała austriacka noblistka Elfriede Jelinek. Można w nim odnaleźć odniesienia do twórczości pisarki Ingeborg Bachmann i jej rozważań na temat roli języka, jak również do jej życiorysu, w tym do mniej lub bardziej świadomej próby samospalenia. Film nie jest jednak próbą adaptacji powieści poprzez słowa i narrację, ale raczej opiera się na emocjach, poetyckich obrazach codziennego życia.Ukazuje miłość do drugiej osoby, poszukiwanie siebie samego i próby najpełniejszego wyrażenia własnych emocji i myśli.
Wykład wprowadzający w twórczość Wernera Schroetera wygłosi Michelle Langford. Wykład będzie odtworzeniem zapisu cyfrowego nagranego specjalnie dla publiczności w Gdańsku przez Michelle Langford w Sydney.
Michelle Langford – wykładowczyni na Uniwersytecie Nowej Południowej Walii z zakresu stylistyki i estetyki filmowej, kina alegorycznego, kinematografii krajowych, hollywoodzkiego przemysłu filmowego i teorii teatralnych. W pracy badawczej zajmuje się również niemieckim kinem. Opublikowała prace o filmach Wernera Schroeter, Aleksandra Kluge, Toma Tykwera i F. W. Murnau. Jej obecne badania dotyczą alegorycznych wymiarów irańskiego kina w szczególności pojęcia perswazji, poezji i oporu, a także filmowego traktowania wojny, korzystania z melodramatu, miejsca filmu w irańskiej sferze publicznej oraz pojęcia “stania się kobietą”. W spektrum jej zainteresowań badawczych znajduje się teoria estetyki kina, krytyczna teoria Waltera Benjamina i Franka Schoola.
PALERMO CZY WOLFSBURG (Palermo oder Wolfsburg), 1980, reż. Werner Schroeter, 175 min.
Scenariusz: Giuseppe Fava
Obsada: Nicola Zarbo, Otto Sander, Ida Di Benedetto, Magdalena Montezuma
Produkcja: Thomas Mauch Film Produktion, Artco Film i Eric Franck
8 listopada 2017 roku, godz. 18.00, Gdańsk / Łaźnia 1
Film opowiada historię 18-letniego Nicoli z Palermo, który w poszukiwaniu pracy, podobnie jak wielu jego rodaków z Sycylii w latach 60. i 70. wyjeżdża do Niemiec. Przy pomocy przypadkowo poznanej Włoszki właścicielki baru, znajduje zatrudnienie w fabryce Volkswagena w Wolfsburgu. W barze poznaje i zakochuje się w młodej Niemce, Brigitte. Nicola niestety zna tylko parę niemieckich słów i nie jest w stanie odkryć prawdziwych zamiarów dziewczyny, która zręcznie nim manipuluje wykorzystując jego uczucie w celu wzbudzenia zazdrości u niemieckich kolegów. Dochodzi do kłótni pomiędzy mężczyznami i Nicola w szale odwetu zabija kompanów Brigitte. Dopiero w czasie procesu sądowego bohater odnajduje równowagę psychiczną i skłonny jest do refleksji.
W filmie Palermo czy Wolfsburg Werner Schroeter na wielu płaszczyznach pokazuje procesy psychospołeczne, których doświadcza emigrant. Od samotności spowodowanej oderwaniem od rodziny, przyjaciół, domu aż do prób integracji w poszukiwaniu poczucia przynależności do miejsca i ludzi. Reżyser do ukazania tych skomplikowanych procesów wykorzystuje nie tylko samą fabułę, ale również próbuje oddać stany emocjonalne głównego bohatera przy pomocy kadrów, montażu, dźwięków, czy specyficznego oświetlenia plenerów na Sycylii i w Wolfsburgu.
Film został nagrodzony Złotym Niedźwiedziem na Berlinale w 1980 roku, tym samym Werner Schroeter został pierwszym niemieckim reżyserem uhonorowanym tą nagrodą. Po pokazie odbędzie się dyskusja z udziałem Agnieszki Trąbki o psychospołecznych aspektach emigracji zarobkowej.
Agnieszka Trąbka – badaczka migracji, psycholożka i socjolożka, adiunkt w Instytucie Psychologii Stosowanej UJ. W 2013 roku obroniła doktorat w Instytucie Socjologii UJ. Na jego podstawie ukazała się książka „Tożsamość rekonstruowana. Znaczenie migracji w biografiach, „Third Culture Kids”. Prowadziła badania w Polsce, w Niemczech oraz w Stanach Zjednoczonych w ramach stypendium na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Jej zainteresowania naukowe obejmują migracje w dzieciństwie, przemiany tożsamościowe we współczesnym świecie, praktyki przestrzenne migrantów oraz psychologię kulturową.