Międzynarodowe Centrum Kultury już 8 listopada zaprezentuje wystawę Architektura niepodległości w Europie Środkowej.
To wyjątkowa ekspozycja, przedstawiająca złożony proces budowy nowych państw po 1918 roku. Przygotowana została w ramach Programu Wieloletniego Niepodległa na lata 2017–2021, jako część obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Zakończenie I wojny światowej wielu narodom Europy Środkowej przyniosło wolność, dla innych zaś oznaczało głębokie zmiany dotychczasowych ram życia politycznego i gospodarczego. Zniszczenia wojenne, przesunięcia granic oraz zderzenie z nowymi realiami politycznymi odcisnęły piętno na rozwoju kultury oraz kształcie architektury tej części kontynentu w kolejnych dekadach.
Był to co prawda krótki, ale bardzo dynamiczny okres. Na mapie Europy Środkowej pojawiła się mozaika nowych krajów. Marzeniem, które obudziło się po tragedii I wojny światowej, było odzyskanie porządku, zaprowadzenie ładu w rozbitym świecie, znalezienie jakiegoś nowego ustroju dla narodów, które wreszcie uzyskały upragnioną podmiotowość – mówi Łukasz Galusek, zastępca dyrektora ds. programowych MCK i jeden z kuratorów wystawy.
Teraz, z perspektywy stulecia możemy popatrzeć na moment, kiedy kształtował się ten nowy ład; dla wielu był czasem świętowania, a u innych data ta nadal zmusza do refleksji. Patrzymy na naszą część kontynentu w rozległym horyzoncie, staramy się objąć całe spectrum zmian, jakie się wtedy dokonywały, a znalazły swoje odbicie w przestrzeni, urbanistyce i architekturze.
Tytułowa architektura niepodległości powinna być rozumiana szerzej niż pojedyncze budowle. Jest zaznaczaniem swojej podmiotowości w krajobrazie regionów i miast, poszukiwaniem nowych wzorów ikonografii narodowej, chęci stworzenia szans dla rozwoju społecznego, ale także powstaniem idei nowego człowieka.
Zmiany polityczne sprawiły, że tętniące życiem metropolie gasły, a prowincjonalne miasta z dnia na dzień stawały się stolicami krajów lub regionów. Dostojeństwo państwa wyrażała monumentalna oprawa jego gmachów, nowo wznoszonych lub przebudowywanych, a także świątyń czy przestrzeni publicznych, stających się scenografią swoistego teatru władzy. Po raz pierwszy również pojawiły się z taką mocą konflikty pamięci, problem dziedzictwa kłopotliwego i niechcianego. Niepodległość oznaczała bowiem nie tylko tworzenie nowej symboliki państwowej, ale i burzenie świadectw obcej dominacji i wymazywanie ich z pamięci zbiorowej. Tryumfy święcił modernizm, który rozwinął się z myślą o potrzebach najuboższych (np. nowe osiedla mieszkaniowe w Wiedniu, Bratysławie, Warszawie), a z czasem zyskał swój nowy, luksusowy wymiar.
Po zakończeniu Wielkiej Wojny narodziła się również idea nowego człowieka. Jedna z najciekawszych wizji człowieka przyszłości powstała właśnie w Europie Środkowej. W 1920 roku czeski pisarz Karel Čapek opublikował dramat R.U.R. (Rossumovi Univerzální Roboti), którego bohaterami uczynił grupę robotów, biologicznych mutantów, sprzeciwiających się ludziom i przejmujących kontrolę nad światem. Utwór Čapka legł u podwalin literatury science-fiction, a jego wciąż słyszanym echem jest słowiańskie słowo ROBOT (od starosłowiańskiego słowa rob lub rab oznaczającego niewolnika, sługę).
Człowiek przyszłości miał być zdrowy i wysportowany, a jego ciało miało przypominać maszynę. Zdrowie i higienę, sport i aktywny wypoczynek uznano za czynniki przemian społecznych i obyczajowych oraz ważne elementy konsolidowania nowych społeczeństw. Dokonujące się zmiany świetnie ilustrowała ewolucja uzdrowiska także rozwój infrastruktury sportowej. Hale sportowe, tory wyścigowe, pływalnie, stadiony mogące pomieścić tysiące widzów stawały się widomym znakiem modernizacji i świetnym narzędziem propagandowym dla nowo powstałych państw.
Multimedialna wystawa skierowana jest do odbiorców sztuki bez ograniczeń wiekowych, zarówno do miłośników i badaczy historii architektury czy sztuki użytkowej, jak również zainteresowanych przemianami kulturowymi i społecznymi początku XX wieku.
Twórcom zależało na ukazaniu wielopłaszczyznowości tematu poprzez prezentację archiwalnych projektów architektonicznych, fotografii z epoki, filmów, a także wizualizacji i modeli architektury projektowanej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Integralną część wystawy będą stanowiły również mapy, przedstawiające dynamicznie zmieniające się granice państw odzyskujących niepodległość.
Z wystawą związany jest cykl wykładów 1918. Kultura nowej Europy, wprowadzający do historii i kultury krajów Europy Środkowej w okresie międzywojennym oraz bogaty program wydarzeń edukacyjnych, skierowany do każdej z grup wiekowych.
Architektura niepodległości w Europie Środkowej
Od 9 listopada 2018 roku do 10 lutego 2019 roku
Wernisaż: 8 listopada 2018 roku, godz. 18.00
Kuratorzy: Łukasz Galusek, dr Żanna Komar, dr Michał Wiśniewski, Natalia Żak
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
