26 listopada 2011 r. na Międzynarodowym Festiwalu Kryminału pojawi się Maj Sjöwall. Szwedzka autorka przyjedzie do Wrocławia, aby odebrać Honorową Nagrodę Wielkiego Kalibru, przyznawaną wybitnym twórcom gatunku. Do tej pory jej laureatami byli: Joanna Chmielewska, Borys Akunin, Aleksandra Marinina, Jeffery Deaver, Leonid Józefowicz, Tatiana Polakowa, Marek Krajewski oraz Jo Nesbø.
Maj Sjöwall urodziła się 25 września 1935 roku w Malmö. Studiowała dziennikarstwo i grafikę, była dziennikarką i dyrektorem artystycznym wielu czasopism. W 1961 roku poznała Pera Wahlöö, również dziennikarza. Ona miała wówczas za sobą dwa nieudane małżeństwa i samotnie wychowywała córkę, on był żonaty. Niedługo potem zostali parą. Wahlöö pisał wcześniej książki polityczne, Sjöwall nie miała żadnego literackiego doświadczenia.
Razem postanowili stworzyć w ciągu dziesięciu lat cykl dziesięciu powieści kryminalnych. Wspólnie tworzyli główną intrygę i zbierali informacje (bardzo dokładnie: sprawdzali na przykład, którędy będzie podróżował główny bohater i ile czasu mu to zajmie), rozdziały pisali na zmianę. W ten sposób powstały książki o Martinie Becku. Doskonała dokumentacja, detaliczność, wierne oddanie żmudnych procedur policyjnych – to główne cechy tych powieści, w których akcji jest czasami niewiele.
Bo i intryga kryminalna jest w nich tylko pretekstem. Jak tłumaczy sama Sjöwall, ich głównym celem był opis społeczeństwa z lewicowego punktu widzenia. Autorzy chcieli pokazać, że Szwecja, pozornie kraj dobrobytu, w rzeczywistości jest pełna biedy, przestępstw i brutalności; ujawnić, że szwedzkie społeczeństwo powoli przekształca się w kapitalistyczne, zimne i nieludzkie, gdzie bogaty się bogaci, a biedny biednieje. Wykorzystywali przy tym często tematy z pierwszych stron gazet: pedofilię, seryjnych morderców, przemoc seksualną czy samobójstwa.
Głównymi bohaterami powieści tego cyklu są: cierpiący na bezsenność detektyw Martin Beck, którego małżeństwo właśnie się rozpada, Lennart Kollberg, były spadochroniarz i smakosz, który nienawidzi przemocy, Gunvald Larsson, odludek z wyższych sfer, Einar Rönn ze szwedzkiej prowincji i policjanci z patrolu, Kristiansson i Kvant.
Autorzy zerwali z dominującą dotychczas w europejskiej literaturze kryminalnej wizją detektywa jako bohatera, który wszystkie zagadki rozwiązuje sam za pomocą dedukcji i najczęściej jest niemal nadczłowiekiem. Policjanci w tych powieściach mają problemy jak wszyscy inni ludzie, mają też dylematy – jeden z nich w ostatniej powieści cyklu, Terroristerna (napisanej w większości przez Wahlöö i wydanej już po jego śmierci) rezygnuje z pracy w policji.
Po śmierci partnera Maj Sjöwall zajęła się tłumaczeniami: wspólnie z Åke Sjöwall przełożyła na szwedzki utwory Roberta B. Parkera. Napisała także dwie powieści: Kvinnan som liknade Greta Garbo (wspólnie z duńskim pisarzem Tomasem Rossem) i Sista resan och andra berättelser.
Czwarta powieść cyklu, Śmiejący się policjant, w 1971 roku została przez organizację Mystery Writers of America uznana za najlepszą powieść roku i nagrodzona prestiżową Nagrodą im. Edgara Allana Poe. Dwa lata później książka została zekranizowana przez Stuarta Rosenberga; w rolę Martina Becka wcielił się Walter Matthau (polski tytuł filmu to Uśmiechnięty gliniarz). Z kolei w 1976 roku w Szwecji na podstawie powieści Człowiek z Säffle nakręcono film Mannen på Taket (reżyseria: Bo Widerberg).
Cały cykl stał się również podstawą serialu telewizyjnego Martin Beck (1993, różni reżyserzy) z Göstą Ekmanem w roli tytułowej i cyklu 24 filmów telewizyjnych nakręconych w latach 1997–2007, z Peterem Haberem w roli głównej.
Powieści cyklu szybko stały się międzynarodowymi bestsellerami – do tej pory przetłumaczono je na 35 języków i sprzedano w ponad 10 milionach egzemplarzy (według samych autorów, cykl był popularniejszy w Stanach Zjednoczonych niż w Szwecji).
Mówi się, że Maj Sjöwall i Per Wahlöö to rodzice nowoczesnego szwedzkiego kryminału, w którym tło społeczne jest równie ważne – jeśli nie ważniejsze – niż intryga kryminalna, a bez ich utworów nie zaistnieliby nigdy tacy bohaterowie, jak Kurt Wallander czy Michael Blomkvist.
26 listopada 2011 r.
Międzynarodowy Festiwal Kryminału
Wrocław
