Blisko dwustu pisarzy, poetów, tłumaczy i znawców twórczości Czesława Miłosza z czterech kontynentów, w tym przyjaciele Noblisty, krytycy i znawcy jego twórczości, historycy literatury, ale także młodzi gniewni dyskutujący ze spuścizną poetycką i eseistyczną Czesława Miłosza spotkają się wkrótce w Krakowie podczas 2. Festiwalu Literackiego Czesława Miłosza.
Druga edycja festiwalu, organizowana pod hasłem Rodzinna Europa, rozpocznie się 9 maja 2011 roku i potrwa tydzień. Wydarzenie będzie najważniejszym akcentem polskich obchodów Roku Miłosza ogłoszonego przez Sejm RP i Parlament Litwy w związku z setną rocznicą urodzin Poety. Udział w Festiwalu potwierdzili dotychczas m.in.: Wisława Szymborska, Timothy Garton Ash, John Banville, Breyten Breytenbach, Bei Dao, John Gray, Robert Hass, Jane Hirschfield, Amin Maalouf, Zadie Smith, Thomas Venclova, Adam Zagajewski, Ołeh Łyszeha i Helen Vendler.
Festiwal jest kontynuacją Krakowskich Spotkań Poetów zorganizowanych w roku 1997 i 2000 pod patronatem i z udziałem obojga polskich literackich noblistów – a także pierwszej edycji Festiwalu Literackiego Czesława Miłosza, zatytułowanej Zniewolony umysł, zorganizowanej w październiku 2009 roku.
Na program drugiej edycji Festiwalu Czesława Miłosza złożą się: wieczory poetyckie, dyskusje panelowe, indywidualne spotkania autorskie gości Festiwalu, koncerty, premiery i prezentacje książek, przegląd filmów o Czesławie Miłoszu, sesja naukowa zorganizowana na Uniwersytecie Jagiellońskim, warsztaty tłumaczy Czesława Miłosza.
Wieczory poetyckie będą stanowiły serce Festiwalu, gromadząc plejadę wybitnych poetów z różnych krajów i kręgów kulturowych. Tytuły kolejnych wieczorów – podobnie jak dyskusji panelowych – zapożyczone zostały z dzieł Czesława Miłosza.
- I wieczór: Księga olśnień
Trudny do pojęcia fenomen twórczości patrona festiwalu miał wiele wspólnego z jego nieustającym zachwytem nad pięknem i okrucieństwem świata. Nawet w ciężkich chwilach późnej starości, która nie oszczędzała mu cierpienia i trosk, potrafił dostrzec to, czego większość śmiertelników nie zauważa nigdy – urodę chwili, ulotność marzenia, epifanię zachwytu. Zwracał swoją poezję przeciw nicości. Poeci, czytający w trakcie tego wieczoru powtórzą w symboliczny sposób ten gest – obrony pięknem przeciwko złu.
Uczestnicy: Adonis, Edward Hirsch, Jane Hirshfield, Ryszard Krynicki
Prowadzenie: Jerzy Illg
12 maja, czwartek/ godz. 18.00
- II wieczór: Miasto bez imienia
W twórczości Czesława Miłosza znajduje wyraz kluczowa dla XX stulecia figura wygnania. Spędziwszy prawie połowę życia na emigracji, poeta bezustannie powracał do swego Miasta bez imienia – na Litwę i do ukochanego Wilna. Poddawał też swój los uważnej analizie, a jego obserwacje mają charakter uniwersalny. W szkicu Być emigrantem pisał:
Pewną pociechę stanowi fakt, że nie jest się wyjątkiem, skoro jest nas już wielu, nie tysiące, raczej chyba miliony, bo w miarę jak posuwał się wiek dwudziesty, coraz to nowy kraj dodawał swoich wędrowców do naszej liczby. […] Wygnanie, trudne w pierwszych latach, następnie zostaje złagodzone przez rutynę. Przyzwyczajamy się, tak jednak jak przyzwyczaja się jednonogi do posługiwania się kulą.
Dla kogoś, kto uprawia zawód literata, wybór języka nabiera wtedy zasadniczej wagi. Zmiana języka oznacza, że zmieniliśmy czy też chcemy zmienić osobowość. Niemożność zmiany języka, co jest moim wypadkiem, oznacza, że pozostaliśmy tacy sami, jak byliśmy wtedy, kiedy opuszczaliśmy rodzinną wieś czy miasto młodości, i jesteśmy podróżującą monadą, chłonącą barwy i dźwięki szerokiego świata, zarazem jednak obojętną na zewnętrzne wpływy.
Ślady tych doświadczeń odnajdujemy w twórczości wielu poetów.
Uczestnicy: Breyten Breytenbach, Bei Dao, Natalia Gorbaniewska, Tomasz Różycki, Derek Walcott
Prowadzenie: Tadeusz Sławek
13 maja, piątek/ godz. 18.00
- III wieczór: Nieobjęta ziemia
W Miejscu urodzenia, pierwszym rozdziale Rodzinnej Europy pisał Miłosz: mój kraj rodzinny był puszczą […]. Położony był poza zasięgiem map i należał do baśni. Dorastanie w krainie baśni wyposażyło przyszłego poetę we wrażliwość na tętno natury, zakorzenienie w mitach, indywidualizm rodem ze świata, który bezpowrotnie zniknął. Wewnętrzny kontakt z mityczną krainą dzieciństwa dawał mu przez całe długie życie siłę iście heraklejską.
Przyroda była dla poety bardzo ważnym elementem świata, i to w wielu wymiarach: od okrutnych praw rządzących naturą (natura devorans i natura devorata), przez polemiki z inhumanizmem Robinsona Jeffersa po wrażliwość na krajobrazy – zarówno litewskie, jak i kalifornijskie, wielokrotnie opisywane w wierszach i esejach. Prowadzi stąd interesujący link do odłamu poezji współczesnej zajmującej się głęboką ekologią, obserwującej uważnie, co dzieje się z naszą Nieobjętą ziemią.
Uczestnicy: Lars Gustaffson, Julia Hartwig, Robert Hass, Wisława Szymborska, Aśok Vadźpeji
Prowadzenie: Magda Heydel
14 maja, sobota/ godz. 18.00
- IV wieczór: Wielkie Księstwo Poezji
Z tego wieczoru Czesław Miłosz byłby chyba najbardziej zadowolony. Alergicznie reagujący na nacjonalizm, był zwolennikiem dalekowzrocznej koncepcji wschodniej polityki Jerzego Giedroycia, upominając się o los Bałtów i ujarzmionych narodów Europy. Był szczęśliwy, mogąc w 1997 roku podejmować w Krakowie na pierwszym Spotkaniu Poetów Wschodu i Zachodu przyjaciół z Litwy, Łotwy, Estonii i Rosji. Nieprzypadkowo spotkanie to poprowadzi kontynuujący tradycje pojednania i przyjaznego współistnienia sąsiadów Krzysztof Czyżewski – twórca Fundacji Pogranicze i Międzynarodowego Centrum Dialogu im. Czesława Miłosza.
Uczestnicy: Andrej Chadanowicz (Białoruś), Oleg Czuchoncew (Rosja), Ołeh Łyczeha (Ukraina), Tomas Venclova (Litwa / USA), Adam Zagajewski
Prowadzący: Krzysztof Czyżewski
15 maja, niedziela/ godz. 18.00
Dużego formatu wydarzeniami intelektualnymi będą festiwalowe debaty panelowe. Ponadto odbędzie się wieczór wspomnień o Czesławie Miłoszu z udziałem jego przyjaciół.
- Czesława Miłosza wspominają przyjaciele
Uczestnicy: Renata Gorczyńska, Jane Hirshfield, Robert Hass, Adam Michnik, Tomas Venclova, Helen Vendler, Adam Zagajewski. Prowadzenie: Jerzy Illg.
10 maja, wtorek/ godz. 18
- Zrozumieć Rosję
Rosję poznał Czesław Miłosz we wczesnym dzieciństwie, kiedy wędrował z ojcem w czasie I wojny światowej. Potem jego losy nieraz dramatycznie się z nią krzyżowały. Nie miał złudzeń co do komunistycznego totalitaryzmu, ale zafascynowany był kulturą rosyjską, literaturą, filozofią, myślą historiozoficzną. Wysoko cenione przez specjalistów były jego wykłady o Dostojewskim, Sołowiowie, Puszkinie, wspaniałe teksty o Pasternaku, Mandelsztamie, o przyjacielu Josifie Brodskim.
Uczestnicy: Clare Cavanagh, Natalia Gorbaniewska, Andrzej Nowak, Jerzy Pomianowski
Prowadzenie i koncepcja: Grzegorz Przebinda
11 maja, środa/ godz. 20
- Miejsce urodzenia
Tytuł debaty wprowadza nas w samo serce problemów i wyzwań stających dziś przed twórcami poszukującymi własnej tożsamości, dialogu kultur i tradycji, porozumienia i współistnienia w dobie globalizacji, procesów z jednej strony unifikujących, z drugiej – dzielących i konfliktujących zbiorowości. Kwestie szczególnie domagające się rozważenia, to:
Czy w XXI wieku Europa może jeszcze być rodzinna?
Kto może do tej rodziny należeć, a kto jest z niej wykluczany?
Współczesna ojczyzna: naród czy państwo?
Jednocząca się Europa i odśrodkowe tendencje autonomizacyjne.
Nacjonalizmy: patriotyzm versus kosmopolityzm – ksenofobia versus tolerancja.
Kultury rodzime i homogenizacja kultury masowej.
Uczestnicy: Timothy Garton Ash, Bei Dao, Breyten Breytenbach
Koncepcja i prowadzenie: Francesco M. Cataluccio
14 maja/ godz. 15.00
- O zgiełku wielu religii
Tytuł debaty umożliwia rozważenie roli religii w życiu publicznym – i w indywidualnym wymiarze duchowym. Gdy z jednej strony postępuje sekularyzacja i erozja wyobraźni religijnej, z drugiej zaś instytucje religijne przekraczają ramy działania, dla którego zostały powołane, i granice swoich misji – człowiek poszukuje odpowiedzi na szereg pytań, które postawione zostały – bądź przeczute i antycypowane – przez Czesława Miłosza nie tylko w Rodzinnej Europie, ale w wielu dziełach poetyckich i eseistycznych, takich jak choćby Ziemia Ulro, Widzenia nad Zatoką San Francisco, Metafizyczna pauza czy Traktat teologiczny.
Uczestnicy: Nilüfer Göle, John Gray, Tomaš Halik, Amin Maalouf
Koncepcja i prowadzenie: Krzysztof Michalski
15 maja/ godz. 12.00
