Już dwa lata temu, gdy powoływano do istnienia Nostalgia Festiwal w Poznaniu, wiadomo było tylko jedno: jesień jest wymarzoną porą roku dla tego wydarzenia, kojarzy się bowiem jednoznacznie z uczuciem tęsknoty, ze swego rodzaju smutkiem, z przywoływaniem wspomnień. Wrażenia te wzmagane są przez szeleszczący za oknami deszcz, szumiący jesienny wiatr, a dzięki poznańskiemu Festiwalowi – są one dodatkowo spotęgowane muzyką. Pierwsza edycja festiwalu przywoływała tęsknotę za muzyką wschodu: muzyką Georgija Gurdżijewa, Arvo Pärta, Alfreda Schnittkego, muzyką filmów Andrieja Tarkowskiego. Jego film Nostalgia otwierał festiwal wtedy, podobnie będzie teraz – nostalgia bowiem zawsze jest powrotem, choć nigdy powtórzeniem. Druga odsłona Festiwalu ma dwóch głównych bohaterów – Valentina Silvestrova – ukraińskiego kompozytora urodzonego w 1937 roku w Kijowie – jednego z najważniejszych twórców dzisiejszej muzycznej Europy oraz Gesualdo da Venosę – żyjącego na przełomie XVI i XVII wieku włoskiego Księcia Venosy, wielkiego kompozytora, a zarazem tajemniczego zbrodniarza.
Sylwetki kompozytorów:
Ukraiński kompozytor Valentin Silvestrov urodził się w 1937 roku w Kijowie, gdzie mieszka do dnia dzisiejszego. W 1963 roku ukończył Konserwatorium w Kijowie, klasę kompozycji u klasyka ukraińskiej muzyki Borysa Latoszyńskiego. Przez krótki okres czasu wykładał w muzycznych szkołach Kijowa. Od 1970 roku prowadzi życie niezależnego artysty. W 1989 roku otrzymał tytuł ludowego artysty Ukrainy i dożywotne stypendium Prezydenta, jak również różne nagrody i ordery. Muzyka Silvestrova jest wykonywana na całym świecie przez najwyższej klasy wykonawców.
W latach sześćdziesiątych Silvestrov został zaszufladkowany jako awangardzista, jego utwory wykonywane były bardzo rzadko i były poddawane bezwzględnej krytyce ze strony urzędników od sztuki. Na początku lat siedemdziesiątych Silvestrov z grupą kolegów wystąpił z otwartym protestem przeciwko ówczesnej oficjalnej polityce Ukraińskiego Związku Kompozytorów, w wyniku czego został z niego wykluczony za naruszenie porządku publicznego. Stał się osobą bez prawa do wyjazdu poza granice kraju i został pozbawiony jakichkolwiek środków do życia. Wymuszona izolacja artysty obróciła się swoją odwrotną stroną. Odrzucona kultura – to, co dziś nazywa się sowieckim undegroundem – posiadała zadziwiającą swobodę wewnętrzną, wyróżniała się wyjątkową głębią i intensywnością życia duchowego.
Po wywołujących niezmiennie głośny rezonans wczesnych awangardowych utworach takich jak Spektry (autor wychodził na scenę 12! razy), II symfonia lub eksperymentalnie ostre, zawierające elementy teatru instrumentalnego Dramat i Medytacja – skomponowany w latach 1974-1977 cykl wokalny Ciche pieśni doprowadził słuchaczy prawie do stanu szoku. Jednak sam Silvestrov niejednokrotnie podkreślał, że odbiera zmiany, które nastąpiły, nie jako przełom, a jak przejście. Obecnie Silvestrova interesują małe gatunki lub jak on je określa bagatele. W 2005 roku, po dłuższej przerwie Silvestrov zwrócił się do gatunków chóralnych.
Podczas Festiwalu publiczność będzie miała okazję zapoznać się z Silent Music w wykonaniu Orkiestry Collegium F pod batutą Marcina Sompolińskiego oraz z Filipem Wałcerzem na fortepianie, z Silent Songs – pieśniami Valentina Silvestrova na baryton i fortepian do wierszy Puszkina, Lermontowa, Keatsa, Shelleya, Jesienina, Tiutczewa, Mandelsztama i Szewczenki w interpretacji Holgera Lampsona (baryton) oraz Alana Newcombe’a (fortepian), z Melodiami mgnień, gdzie koncert na skrzypce i fortepian wykonają Bohdana Pivnenko (skrzypce) i Irina Starodub (fortepian), a koncert na fortepian solo zagra Valentin Silvestrov. Zaprezentowane zostaną również Hieroglify nocy – utwory ukraińskiego kompozytora na wiolonczele i fortepian grane przez Anję Lechner, Agnès Vesterman (wiolonczela) oraz samego Valentina Silvestrova (fortepian).
Carlo Gesualdo Da Venosa urodził się w 1560 roku w Neapolu, zmarł 8 września 1613 roku. Książę Venosy, kompozytor, lutnista, żyjący i działający pod koniec renesansu, a może już u początku muzycznego baroku. Uczył się prawdopodobnie u Pomponio Nennego, a później udało mu się zebrać wokół siebie w Neapolu wielu ówczesnych kompozytorów włoskich. Łączyła go też przyjaźń z poetą Torquato Tasso.
Wiadomo, że zabił swoją żonę Marię d’Avalos i jej kochanka, Fabrizia Carafę, w łóżku, in flagranti. Pod koniec swojego życia popadł w chorobę psychiczną, z której się już nie wyleczył. Zdaniem kronikarzy – pisze Gustaw Herling-Grudziński w opowiadaniu Madrygał żałobny – popełnił błąd, żeniąc się z kobietą tak piękną i pełną temperamentu, skoro naprawdę był zdolny tylko do jednej miłości: do Muzyki […] Bywało, że długimi okresami nie zaglądał nawet do małżeńskiej alkowy, gdy Maria – samotna i trawiona gniewem – słuchała dochodzących z pracowni dźwięków instrumentów i słów pieśni. Traktował ją jak narzędzie rzadkich zachcianek i dystrakcji seksualnych.
Zasłynął jako autor pełnych ekspresji madrygałów. Początkowo wzorował się na innych twórcach, lecz szybko wykształcił swój własny styl, charakteryzujący się szeroko stosowaną chromatyką, podbijającą ekspresję słów. Teksty jego madrygałów, pisane najczęściej przez znanych poetów włoskich, były zdominowane przez tematykę miłości, cierpienia, smutku i zazdrości.
W ramach programu Festiwalu przewidziany jest pokaz filmu opartego na biografii księcia – Gesualdo – Śmierć na pięć głosów w reżyserii Wernera Herzoga, Responsoria da Venosy w wykonaniu The Hilliard Ensemble w składzie: David James (kontratenor), Rogers Covey-Crump (tenor), Steven Harrold (tenor), Gordon Jones (baryton) oraz Robert Macdonald (bas) i David Gould (kontratenor) oraz opera Luci mie traditrici – być może najczęściej wystawiane sceniczne dzieło Salvatore Sciarrina, sycylijskiego kompozytora. Historycznym prototypem bohatera jest tu właśnie Carlo Gesualdo da Venosa.
Artyści:
Alan Newcombe (fortepian) urodził się w 1957 roku w St. Helens (Anglia). Naukę gry na fortepianie rozpoczął w wieku 5 lat. Ukończył szkołę muzyczną ze szczególnym wyróżnieniem. W roku 1973 uzyskał dyplom w klasie fortepianu Trinity College of Music w Londynie. Następnie studiował język rosyjski i francuski na Uniwersytecie w Oxfordzie. Od 1985 jest pianistą Hildesheimskiego Trio Fortepianowego. Prowadzi działalność koncertową w wielu krajach w Europie i poza jej granicami.
Agata Zubel (sopran) urodziła się we Wrocławiu. Tam też ukończyła z wyróżnieniem studia kompozytorskie w klasie Jana Wichrowskiego oraz wokalne pod kierunkiem Danuty Paziuk-Zipser. Studiowała także w Holandii oraz na licznych kursach. W 2004 roku uzyskała tytuł doktora sztuki muzycznej. Na co dzień wykłada we wrocławskiej Akademii Muzycznej. Jest stypendystką Ministra Kultury, Rockefeller Foundation, Ernst von Siemens Musikstiftung, Zarządu Miasta Wrocławia oraz Fundacji Edukacji Międzynarodowej. Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich. Z Cezarym Duchnowskim współtworzy duet ElettroVoce.
W 2004 roku uczestniczyła w eksperymentalnym projekcie improwizacji podczas koncertu zamówionego przez organizatorów Międzynarodowych Kursów Kompozytorskich w Darmstadt. Jest laureatką kilkunastu konkursów (w tym międzynarodowych) – zarówno wokalnych, jak i kompozytorskich. Na początku 2005 roku otrzymała prestiżowy Paszport Polityki. W tym samym roku jej II Symfonia – napisana na zamówienie rozgłośni Deutsche Welle – została prawykonana podczas Festiwalu Beethovenowskiego w Bonn. Wśród kolejnych zamówień znalazły się, m.in. Kwartet smyczkowy nr 1 dla Festiwalu Ultraschall w Berlinie (2007), Pieśni dla Festiwalu Wratislavia Cantans (2007), Cascando dla Festiwalu Muzyki Europy Środkowej w Seattle (2007), III Symfonia w ramach stypendium Rockefeller Foundation (2008).
Agnès Vesterman (wiolonczela) jest francuską wiolonczelistką występującą zarówno na scenach muzyki klasycznej, jak i nowoczesnej oraz improwizowanej. W latach 1988-2001 była wiolonczelistką w Arpeggione Quartet (laureat Międzynarodowego Konkursu Evian, związany z Sorboną), z którym występowała na całym świecie. W duecie D’Amore (viola d‘amore i wiolonczela) z alcistą i kompozytorem Garthem Knoxem wykonuje repertuar obejmujący muzykę od barokowej po nowoczesną, a także celtycką. Jest kompozytorką muzyki do kilku spektakli, w których, wraz z pisarzem i aktorem Vincentem Vedovellim oraz pianistą Chritopherem Bjurströmem, bada związki pomiędzy słowami i muzyką. Nagrała też improwizacje na wiolonczele solo oraz, razem z Sylvainem Kassapem, na wiolonczelę i klarnet dla wytwórni Cezame Music.
Wynikiem współpracy z polskim rzeźbiarzem Andrzejem Królem nad jego rzeźbami dźwiękowymi był szereg występów zarówno we Francji, jak i w Polsce. Ważną częścią jej działalności są premierowe wykonania kompozytorów współczesnych, takich jak Forget, Bacri, Campo i Greif. Dzięki wielkiemu zainteresowaniu Techniką Alexandra i Taichi chuan stworzyła nową metodę nauczania. Od 2003 roku jest profesorem muzyki kameralnej w Conservatoire National Superieur w Paryżu oraz profesorem wiolonczeli w Conservatoire National Régional de Boulogne.
Anja Lechner (wiolonczela) studiowała u Heinricha Schiffa i Janosa Startera. Jest członkiem-założycielem Rosamunde Quartet. Prócz klasycznego wykształcenia i doświadczeń, uczestniczy także w projektach wykorzystujących improwizację i mających źródła w różnych tradycjach. Jej trwające od ponad 20 lat zainteresowanie Tango Nuevo doprowadziło do nagrania przez Rosamunde Quartet – we współpracy z argentyńskim bandoneonistą i kompozytorem, Dino Saluzzim – albumu Kultrum. Anja Lechner często koncertuje wspólnie z Saluzzim. Od 2000 roku Lechner współpracuje z greckim pianistą Vassilisem Tsabropoulosem, z którym wspólnie nagrała płytę Chants, Hymns and Dances w 2004 roku.
AUKSO – Orkiestra Kameralna Miasta Tychy powstała w lutym 1998 roku. Młodzi muzycy, których zainteresowania wykraczają daleko poza ramy repertuaru klasycznego, szczególną uwagę poświęcają muzyce polskiej, chętnie i z powodzeniem sięgając po dzieła współczesne. Prawykonania swoich utworów powierzali dotąd zespołowi, m.in. Zbigniew Bujarski, Cezary Duchnowski, Wojciech Kilar, Aleksander Lasoń, Piotr Moss i Grażyna Pstrokońska-Nawratil. AUKSO koncertuje w kraju i za granicą, a w historię własną orkiestry wpisana jest jej współpraca z artystami tej miary, co: Jerzy Maksymiuk, Mark Minkowski, Piotr Anderszewski, Andrzej Bauer, Kaja Danczowska, Władysław Kłosiewicz, Janusz Olejniczak czy Olga Pasiecznik.
Bohdana Pivnenko (skrzypce) urodziła się 27 stycznia 1977 roku. Jest Honorową Artystką Ukrainy i jedną z najświetniejszych przedstawicielek młodego pokolenia skrzypków. Ukończyła z wyróżnieniem Ukraińską Państwową Akademię Muzyczną im. Czajkowskiego, gdzie odbyła staż u prof. B. Kotorowicza i prof. I. Pilatiuka. Uczestniczyła również w klasach mistrzowskich W. Trietiakowa oraz Z. Brona. Bohdana Pivnenko jest laureatką Międzynarodowego Konkursu Interpretatorów i Wykonawców w Kiszyniowie (Mołdawia, 1997), Międzynarodowego Konkursu im. M. Łysenki w Kijowie (1997) oraz Krajowego Programu Artystycznego Nowe Nazwiska Ukrainy. W latach 2000-2004 ta młoda skrzypaczka była koncertmistrzem Państwowej Kijowskiej Orkiestry Kameralnej Solistów, prezentującej kulturę muzyczną Ukrainy na koncertach m.in. w Moskwie, Paryżu, Wiedniu i Berlinie.
David Cordier (kontratenor) urodził się w Rochester w hrabstwie Kent, gdzie rozpoczął karierę jako sopran chłopięcy. Studiował w King’s College w Cambridge i w Royal College of Music w Londynie. Występował wiele razy na scenach niemieckich, rosyjskich, japońskich, meksykańskich, włoskich i amerykańskich. Jest znany na całym świecie ze względu na niezwykle naturalne brzmienie głosu. Artysta odnosi sukcesy na międzynarodowych festiwalach w Glyndebourne, Salzburgu, Dreźnie, Berlinie i Edynburgu, a także na Festiwalach Heandlowskich w Karlsruhe i Göttingen. Pracował z takimi dyrygentami jak William Christie, Ivor Bolton, Alessandro de Marchi, Trevor Pinnock, Stefan Soltesz, Ingo Metzmacher i Hartmut Haenchen.
Holger Lampson (baryton) urodził się w 1951 roku w Koblencji, jest śpiewakiem i pedagogiem. Studiował altówkę u Heinza-Otto Grafa w Hanowerze i śpiew u Jürgena Schriefera w Witten. Jego główne zainteresowanie to XIX-wieczna pieśń artystyczna oraz współczesna, szczególnie w językach niemieckim i rosyjskim, a także muzyka mikrotonalna oraz zagadnienia wykonawcze muzyki dawnej. W 1987 roku, wraz ze swoimi współpracownikami, założył Seminarium Muzyczne w Hamburgu, gdzie uczył śpiewu i pedagogiki śpiewu. Jest współzałożycielem i wiceprezesem Niemieckiego Towarzystwa Alfreda Schnittkego (od roku 2007). W roku 2009 założył Międzynarodową Akademię Alfreda Schnittkego i angażuje się w kształcenie młodych czołowych muzyków współczesnej muzyki kameralnej.
Irina Starodub (fortepian) ukończyła z wyróżnieniem Specjalną Zamiejscową Szkołę Muzyczną im. Łysenki w Kijowie (klasa Iriny Barinowej) oraz Ukraińską Państwową Akademię Muzyczną im. Czajkowskiego (klasa Honorowego Artysty Ukrainy, kierownika Katedry Fortepianu, prof. Igora Riabowa). W Akademii Irina Starodub ukończyła staż asystencki i otrzymała tytuł magistra sztuki muzycznej. Uczestniczyła w klasach mistrzowskich Iewgenija Libermana oraz Wladimira Krainewa.
W 1993 roku była laureatką Międzynarodowego Konkursu Muzyki Kameralnej Złota Jesień (Ukraina) oraz Ukraińskiego Konkursu Fortepianowego w Siewierodoniecku. W 1995 roku zdobyła dyplom oraz nagrodę specjalną na Międzynarodowym Konkursie Fortepianowym im. Horowitza w Kijowie, a w 1996 roku nagrodę główną na Międzynarodowym Konkursie Muzyki Kameralnej im. Lantiera w Paryżu. W 1999 roku wygrała Międzynarodowy Konkurs Fundacji Yamaha. Irina Starodub jest obecnie członkiem jednego z wydziałów Ukraińskiej Państwowej Akademii Muzycznej im. Czajkowskiego.
Marcin Sompoliński (dyrygent) ukończył klasę skrzypiec w gdańskim Liceum Muzycznym oraz studia dyrygenckie w Akademii Muzycznej w Poznaniu (w klasach prof. Renarda Czajkowskiego oraz prof. Witolda Krzemieńskiego). Był uczestnikiem wielu kursów mistrzowskich, m.in. Helmutha Rillinga, Johna Eliota Gardinera, Joshuy Riffkina. Od 1995 roku jest szefem Orkiestry Symfonicznej Akademii Muzycznej w Poznaniu, a od 1996 roku – dyrygentem orkiestry Arte dei Suonatori, wykonującej muzykę dawną na historycznych instrumentach. W 1997 roku rozpoczął współpracę z Teatrem Wielkim w Poznaniu.
Marek Moś (dyrygent) jest dyrektorem artystycznym Orkiestry Kameralnej AUKSO od czasu jej powstania. Sprawuje również funkcję dyrektora artystycznego festiwalu Letnia Filharmonia AUKSO w Wigrach. Kształcił się w Bytomiu i Katowicach. Jego pedagogami byli Kazimierz Dębicki i Andrzej Grabiec. Jest założycielem i wieloletnim primariusem Kwartetu Śląskiego – zespołu, który w krótkim czasie stał się jednym z najwybitniejszych kwartetów smyczkowych w Europie. Z kwartetem występował na najbardziej prestiżowych festiwalach i najznakomitszych estradach świata, między innymi w: Konzerthaus w Wiedniu, Concertgebouw i Ijsbreker w Amsterdamie, Vredenburg w Utrechcie. Obecnie, obok wielkiej aktywności koncertowej i nagraniowej, Marek Moś wykłada również w Akademii Muzycznej im K. Szymanowskiego w Katowicach.
Orkiestra Collegium F to grupa młodych kreatywnych muzyków tworzących zespół orkiestrowy, który wykonuje muzykę od baroku do współczesności. Zespół funkcjonuje jako orkiestra kameralna, jak i orkiestra symfoniczna. Wśród największych dokonań Collegium F jest udział w Festiwalu Era Nowe Horyzonty 2008, realizacja projektu Le Sacre, Święto Wiosny Strawińskiego (Poznań 2008), projekt artystyczno-mistyczny Via Dolorosa (Poznań 2008), płyta zrealizowana z zespołem New Life M.
Piotr Prochera (baryton) urodził się w Toruniu, edukację muzyczną rozpoczął od gry na skrzypcach. Jest absolwentem Akademii Muzycznej w Poznaniu, studia wokalne odbył pod kierunkiem Marka Moździerza. Ukończył kursy mistrzowskie u wielu wybitnych śpiewaków i pedagogów (m.in. Peter Tschaplik, Ernst Haefliger, Rolando Panerai, Jevgenij Nesterenko, Peter Schreier, Dietrich Fisher-Dieskau). Stypendysta programu Sokrates/Erasmus w Hochschule für Musik Köln. Od sezonu 2005/2006 był solistą Teatru Narodowego w Weimarze (DNT Weimar). Od 2008 roku jest solistą Teatru w Gelsenkirchen (MiR Gelsenkirchen).
The Hilliard Ensemble jest jednym z najlepszych na świecie wokalnych zespołów kameralnych. Jego charakterystyczny styl i mocno rozwinięta muzykalność angażują słuchacza na równi w repertuarze klasycznym, jak i w utworach pisanych specjalnie dla zespołu przez dzisiejszych kompozytorów. The Hilliard Ensemble podjęli nowy kierunek w sierpniu 2008 roku wraz z premierą na Międzynarodowym Festiwalu w Edynburgu muzycznego projektu teatralnego autorstwa Heinera Goebbelsa w produkcji Théâtre Vidy, Lausanne, I went to the house but did not enter (Poszedłem do tego domu, ale nie wszedłem do środka). Sztuka ta została już pokazana na różnych scenach w europie i w Stanach, a kolejne spektakle zaplanowane są na sezon 2009/2010.
Niewątpliwie najważniejszą część Nostalgia Festiwal Poznań 2009 stanowią koncerty, jednakże nie są one jego jedyną atrakcją. W programie przewidziany jest bowiem otwierający Festiwal pokaz filmu Nostalgia w reżyserii Andrieja Tarkowskiego, panele dyskusyjne (z Valentinem Silvestrovem oraz z Manfredem Eicherem), pokaz filmu Dialogi w reżyserii Doriana Supina i z muzyką Valentina Silvestrova, prowadzony przez Jarosława Borowca wieczór poetycki Wszystko czego nie masz z Krystyną Miłobędzką, Marzanną Bogumiłą Kielar i Jolantą Stefko oraz inspirujący się biografią Księcia da Venosy film Gesualdo – Śmierć na pięć głosów w reżyserii Wernera Herzoga.
Wydarzenia odbywać się będą w Café Nostalgia (Dziedziniec Muzeum Archeologicznego),w poznańskim Muzeum Narodowym oraz w Kościele OO. Dominikanów
