Muzyka była ważna dla Witkacego – sam też komponował – i do niej odwoływał się w rozważaniach o Czystej Formie, koncepcji artystycznej dotyczącej wszystkich dziedzin sztuki. Stawiał ją prawie na równi z malarstwem, jako sztukę najbardziej oddaloną od życia i zdolną do wyrażania uczuć metafizycznych. W malarstwie Czysta Forma był to eksperyment formalny, zrywający z realizmem i logiką przedstawienia, który zaowocował na początku lat 20. XX wieku serią obrazów olejnych. Przedstawiają one surrealistyczne sceny z udziałem fantastycznych stworów i zdeformowanych postaci. To pierwszy w „Atmie” pokaz tej serii obrazów Witkacego.
Dzieje przyjaźni Stanisława Ignacego Witkiewicza z Karolem Szymanowskim były burzliwe. Poznali się w Zakopanem w 1904 roku, gdzie Szymanowski spędzał wakacje w pensjonacie „Nosal” prowadzonym przez Marię Witkiewiczową, matkę Stanisława. Witkiewicz miał wówczas 19, a Szymanowski 22 lata. Szymanowski zadedykował wtedy Stanisławowi Ignacemu ukończoną właśnie I Sonatę c-moll, op. 8. Kilka miesięcy później wspólnie podróżowali do Włoch, do Nervi koło Genui, dokąd Szymanowski wyjeżdżał jeszcze kilkakrotnie aż do początku I wojny światowej.
W 1914 roku popełniła samobójstwo narzeczona Witkiewicza, Jadwiga Janczewska. Szymanowski – według Witkacego – miał być przyczyną tego nieszczęścia, które poróżniło przyjaciół na trzy lata. W 1917 roku Witkiewicz, oficer Pawłowskiego Pułku Lejbgwardii, odwiedził Szymanowskiego w Kijowie. Kompozytor pisał potem do niego m.in.:
Czy nie uważasz, że pomimo katastroficznych wprost nieporozumień życie ciągle nas jednak z sobą sprowadza! (…) Szczerze Ci powiem, że w najgłębszych sprawach życia nikt mi nie jest tak bliski jak Ty (i Harry Neuhaus).
Później bywało różnie – kłócili się i godzili. Ilustracją tych relacji łączących Witkacego z Szymanowskim są na wystawie w „Atmie” trzy pastelowe portrety kompozytora wykonane w ramach Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz” w latach 1930–1931.
Wystawa prezentuje również pięć obrazów olejnych ilustrujących teorię Czystej Formy Witkiewicza.
Czysta Forma Witkacego w Atmie
Od 6 czerwca do 20 września 2015 roku
Kurator: Światosław Lenartowicz
Muzeum Karola Szymanowskiego w Willi Atma w Zakopanem
Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie
