Polskie Early Years

Używając zwrotu wczesne lata w odniesieniu do karier muzyków, artystów czy pisarzy, wyobrażamy sobie zazwyczaj najbardziej porywający okres ich twórczości, naznaczony naiwnością, wiarą w swą wyjątkowość, ale i odznaczający się największym autentyzmem, niezależnością i heroizmem. Ta klisza może zostać zastosowana także wobec instytucjonalnych dylematów, jakie wiążą się z kolejną falą powoływania nowych muzeów sztuki, będących niejako efektem ubocznym skomplikowanych procesów transformacyjnych w Europie Środkowo-Wschodniej.

Wystawa Early Years przygotowana dla KunstWerke przez zespół Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, oparta jest na poszukiwaniach mitu założycielskiego nowej instytucji. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zostało powołane do życia w kwietniu 2005 roku, a jego powstaniu od początku towarzyszyła wiara, że będzie ono stanowić narzędzie do wspierania i dynamizowania procesów modernizacyjnych. Gwałtowna, pełna antagonizmów, ścierających się racji i zwykłych uprzedzeń debata, jaka towarzyszy wczesnym latom Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, nie miała w powojennej Polsce precedensu.

Na długo przed wzniesieniem budynku (planowanym na 2014 rok) projekt stał się areną konfliktów, polaryzujących środowisko artystyczne, architektoniczne i polityczne. Należy podkreślić fakt, że poprzednie muzeum w Warszawie, leżące przy Alejach Jerozolimskich Muzeum Narodowe, zostało oddane do użytku już ponad 70 lat temu – w 1938 roku. Nowe muzeum w Warszawie ma powstać na Placu Defilad, miejscu położonym w samym centrum miasta, nieodwołalnie obciążonym ideologicznie. Plac, wraz trybuną do przyjmowania defilad i pochodów przez dygnitarzy partyjnych, powstał w 1955 roku, stanowiąc tło dla ikonicznego budynku Pałacu Kultury i Nauki. Budynek do dziś traktowany jest jako symbol radzieckiej dominacji nad Polską, co sprawia, że raz po raz postuluje się potrzebę wyburzenia, lub też urbanistycznego unicestwienia go poprzez ekspansywną zabudowę. Najbardziej widocznym konfliktem związanym z warszawskim Muzeum jest więc życzeniowy architektoniczny temperament budynku.

Kiedy w lutym 2007 roku ogłoszono wyniki konkursu architektonicznego część mediów, mieszkańców miasta, a nawet członków Rady Programowej Muzeum, zamarła w przerażeniu. Zwycięski gmach jest zdyscyplinowany i powściągliwy, a jego autor – szwajcarski architekt Chistian Kerez – odniósł się do gmachu Pałacu Kultury i Nauki w nieoczywisty, pełen niuansów sposób.

Całość oparta na kształcie litery L jest lewitującą betonową bryłą, którą zaczęto cynicznie porównywać do supermarketu. Zarzut, jaki nieustannie przewijał się w artykułach w prasie codziennej i sondażach, mógłby wprawić w osłupienie niejednego badacza estetycznych upodobań Polaków – otóż, projekt uznano za zbyt mało awangardowy.

Krótka historia Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, docelowo największego muzeum poświęconego aktualnej sztuce w Europie Środkowo-Wschodniej, jest kwintesencją problemów związanych z wyobrażeniem instytucji sztuki jako skutecznego narzędzia politycznego, które to miałby być użyte do osiągnięcia doraźnych ekonomicznych czy propagandowych celów (co pozostaje w sprzeczności z działalnością i motywacjami samego muzeum). Zawieszone jest więc ono pomiędzy nadzieją a rozczarowaniem, zaangażowaniem a kompromisem, ale cechuje je też silna wiara w to, że muzeum można wymyślić zupełnie na nowo, niezależnie od zewnętrznych nacisków, tradycji, politycznych rozgrywek.

Wystawa Early Years jest w pewnym sensie raportem z placu budowy, czy też z pola walki, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Zdjęcie Jana Smagi i film Artura Żmijewskiego powstały na Placu Defilad, w miejscu gdzie wzniesiony ma zostać gmach według projektu Kereza, miejscu będącym obecnie obszarem napięć pomiędzy różnymi środowiskami (czego przykładem były zamieszki wywołane próbą wyprowadzenia kupców z położonej na placu hali targowej). Większość z prezentowanych na wystawie prac powstało we współpracy z Muzeum, jako swego rodzaju badania nad Warszawą i nowoczesnością, czego przykładem są nowe realizacje Yael Bartany, Tani Bruguery czy Sharon Hayes. Na tym wczesnym etapie, instytucja jest kształtowana w znacznej mierze poprzez współpracujących z nią artystów, uzbrojonych w wyobraźnię, intuicje i wizje, które stymulują wytyczanie nowych kierunków rozwoju dla muzeum. Symptomatycznym tego przykładem jest film Mur i wieżą Yael Bartany – będący w tej samej mierze polityczną halucynacją, co opowieścią o pionierskich latach, nieskażonych cynizmem i wyrachowaniem. Pierwszy kibuc w Europie, będący ciałem obcym w miejskiej tkance Warszawy, mógłby być metaforą kłopotliwej, ale i strategicznie wyjątkowej, pozycji nowego muzeum.

Wystawa Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w KunstWerke w Berlinie odbywa się w ramach projektu The Promised City, inicjatywy kulturalnej Warszawy i Berlina z kooperacjami w Bombaju i Bukareszcie: artyści, kuratorzy, twórcy kultury i naukowcy z Polski, Niemiec, Indii i Rumunii, zaprezentują w programie The Promised City wiele nowych, interdyscyplinarnych produkcji artystycznych, których wspólnym tematem jest refleksja na temat marzeń, iluzji i poszukiwania szczęścia w nowoczesnych metropoliach.

Wśród prac prezentowanych na wystawie znajdują się m. in.:

• Yael Bartana Mur i wieża, film 35 mm, 15 minut, 2009

Akcja filmu rozgrywa się na placu budowy pierwszego kibucu w Europie – na warszawskim skwerze przed Pomnikiem Bohaterów Getta w dzielnicy Muranów (podczas II Wojny Światowej znajdującej się na terenie getta, obecnie budowane jest tam Muzeum Historii Żydów Polskich). Artystka prezentuje hipotetyczny scenariusz, w którym żydowscy przybysze osiedlają się na polskich ziemiach według strategii zwanej Homa U’Migdal (mur i wieża), stosowanej przez osadników żydowskich podczas arabskiej rewolty z lat 1936-1939 roku.

• Sharon Hayes In the near future, 5 projekcji slajdów 35 mm, 2008

Latem 2008 roku Hayes kontynuowała w Warszawie serię akcji W niedalekiej przyszłości realizowaną wcześniej w Nowym Jorku (2005) oraz Wiedniu (2006). Artystka wykorzystuje hasła i slogany – cytaty z transparentów i tablic użytych w czasie strajków i manifestacji. Pojawia się ze swoimi transparentami w miejscach niegdysiejszych protestów, prezentując przechodniom hasła wyrwane z ich oryginalnego kontekstu historycznego, próbując ponownie wprowadzić je do obiegu publicznej debaty. Hayes odnosi się do możliwej przyszłości i hipotetycznej możliwości przejęcia władzy nad ulicą. Świadkowie, którym rozdawane są proste aparaty fotograficzne, są przez nią zapraszani do sporządzania dokumentacji akcji.

• Zbigniew Libera Wyjście ludzi z miast, wydruk cyfrowy, konstrukcja drewniana, 2009

Instalacja fotograficzna Libery nawiązuje formą do batalistycznych panoram. Sesja – kadr z potencjalnego filmu katastroficznego – zrealizowana została na nieużywanym odcinku autostrady pod Płockiem. Libera snuje futurystyczną wizję, opierając się na literackim motywie martwych metropolii. Ludzie opuszczają dziczejące miasta, pozbawione prądu, bieżącej wody i paliw, wyruszając w poszukiwaniu lepszego miejsca do życia. W tej apokaliptycznej scenerii odnaleźć można pozostałości po siermiężnym krajobrazie wizualnym współczesnych polskich przedmieść – billboardów, przydrożnych straganów, amatorskich bannerów reklamowych. Wyjście ludzi z miast nawiązuje do wcześniejszych cykli Zbigniewa Libery Pozytywy i Mistrzowie, koncentrujących się na analizie fotografii prasowej i jej możliwości kształtowania kolektywnej pamięci, w tym także kanonów historii sztuki.

• Wojciech Bąkowski Film mówiony, kabina akustyczna, film DVD, 4 minuty, 2010

Kolejny epizod w cyklu filmów mówionych Bąkowskiego – muzyka, autora filmów, twórcy instalacji dźwiękowych, poety, którego prace wpisują się zarówno w tradycję polskiej animacji, jak i estetykę współczesnej sztuki ulicy. Jego oszczędne, biedne formalnie prace przyrównywane są m.in. do twórczości awangardowego poety Mirona Białoszewskiego, którego język był reakcją na szum informacyjny, jakiego doświadczał w powojennych środkowo-europejskich realiach.

Animowane rysunki Bąkowskiego (zazwyczaj rysowane bezpośrednio na kliszy długopisem bądź flamastrem) opatrzone są (choć oba elementy nie ilustrują się wzajemnie, pozostając najczęściej autonomiczne) hipnotyzującymi, melodeklamowanymi komentarzami – osobistymi, pełnymi językowych gier i pułapek, komentarzami na temat codziennych i wyimaginowanych zdarzeń.

Early Years
Wystawa zbiorowa prezentowana przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Artyści: Wojciech Bąkowski, Yael Bartana, Tania Bruguera, Oskar Dawicki, Sharon Hayes, Sanja Iveković, Daniel Knorr, KwieKulik, Zbigniew Libera, Anna Molska, Paulina Ołowska, Agnieszka Polska, Jan Smaga, Anna Zaradny, Artur Żmijewski

27 lutego – 18 maja 2010 roku

Organizatorami projektu są: Instytut Polski w Berlinie, Goethe-Institut i Urząd m.st. Warszawy.

KunstWerke Institut for Contemporary Art
Auguststraße 69
Berlin