Jesienią 2016 roku Muzeum Narodowe w Warszawie zabierze zwiedzających w podróż do świata piękna – duchowego i materialnego – Państwa Środka. Na wystawie tematycznej poświęconej życiu i twórczości uczonych urzędników – literati – zobaczymy sztukę chińską, która od dawna fascynuje europejską publiczność mistrzostwem warsztatu, egzotyką ornamentów i tajemnicą symboli. Pochodzące ze zbiorów Chińskiego Muzeum Narodowego w Pekinie najwyższej klasy zabytki prezentowane będą w Polsce po raz pierwszy. W ramach programu towarzyszącego wystawie MNW zaprasza na liczne warsztaty, spotkania i wykłady.
Uczeni urzędnicy (literati) tworzyli niespotykaną w innych kręgach cywilizacyjnych warstwę społeczną, która przez setki lat miała zasadniczy wpływ na kształtowanie życia politycznego, społecznego i kulturalnego Chin. Droga urzędniczej kariery była otwarta niemal dla wszystkich młodych mężczyzn – do egzaminów mógł przystąpić każdy, niezależnie od pochodzenia i statusu społecznego.
Wieloetapowy proces edukacji literati obejmował m.in. studiowanie klasyki konfucjańskiej oraz zgłębianie tajników poezji, kaligrafii i malarstwa. Równie ważna jak pełnienie funkcji państwowej na stanowisku carskiego urzędnika była działalność artystyczna (byli kaligrafami, malarzami, poetami, pisarzami, muzykami) i kolekcjonerska, której literati oddawali się z wielką pasją i zaangażowaniem, odpoczywając w ten sposób od codziennych obowiązków publicznych. Ich wysublimowany gust przesądził o kanonach estetycznych obowiązujących w całych Chinach.
Zabytki prezentowane na wystawie – np. pochodzący z początków naszej ery fragment steli kamiennej z kodeksem konfucjańskim czy terakotowa figurka grobowa chińskiego urzędnika – zarysowują historyczny kontekst i pozwalają przyjrzeć się różnym aspektom niezwykłego życia chińskiego erudyty. Uwagę zwracają monumentalne zwoje pejzażowe, wysokiej klasy przykłady kaligrafii, wachlarze z malowidłami oraz starożytne rytualne naczynia z brązu. Niewątpliwą atrakcję wystawy stanowi słynna na cały świat chińska porcelana, zwłaszcza ta z epok Ming i Qing, o najwyższym poziomie artystycznym. Mnogość barw, kształtów i dekoracji cechuje utensylia do ceremonialnego parzenia herbaty, którą literati delektowali się podczas lektury czy spotkań z przyjaciółmi.
Narracja ekspozycji rozpoczyna się od ukazania historycznych i filozoficznych korzeni literati. Kolejne części wystawy pokazują jego artystyczne zainteresowania, w tym malarstwo pejzażowe, całkowicie różniące się od realistycznego malarstwa zachodniego i stanowiące rodzaj osobistej interpretacji otaczającej rzeczywistości. Osobne a niezmiernie interesujące zagadnienie stanowi gabinet uczonego urzędnika, przestrzeń prywatna i schronienie przed zgiełkiem świata; tu literati oddawali się pisaniu, lekturze i kontemplacji sztuki, a przybory i elementy wyposażenia wnętrza spełniały nie tylko funkcje praktyczne – były wyrazem indywidualnych upodobań ich właścicieli. Dlatego ważnym elementem ekspozycji są tzw. cztery skarby pracowni uczonego: pędzel, tusz, papier i kamień do rozcierania tuszu. Ich forma jest świadectwem maestrii warsztatowej chińskich artystów-rzemieślników. Przedmioty zachwycają subtelnością, precyzją i pięknem wykonania, ucieleśniając najlepsze przymioty sztuki chińskiej epok Ming i Qing. Zobaczymy między innymi: dekorowany płatkami złota papier xuan, bambusowy pędzel zdobiony wizerunkiem smoka, barwne tabliczki tuszu i kamień do jego rozcierania, zdobiony reliefową kompozycją przedstawiającą konia ujarzmianego przez mężczyznę. Obok „czterech skarbów” na uwagę zasługują zabytki wykonane z kamienia, w tym nefrytowe kompozycje przedstawiające góry, tłok pieczętny z kryształu górskiego, agatowy wazon oraz zaskakujące marmurowe „pejzaże” ujęte w mahoniowe ramy. Pokazane zostaną także dawne chińskie gry strategiczne, takie jak go, szachy xiangqi czy szachy shuanglu zwane „podwójną armią”. Dostarczały one uczonym urzędnikom nie tylko rozrywki, postrzegano je bowiem jako narzędzie samodoskonalenia, ułatwiające osiągnięcie stanu wyciszenia i skupienia. Pierwsza w Polsce wystawa tematyczna poświęcona życiu i twórczości chińskich literati jest owocem współpracy między Chińskim Muzeum Narodowym w Pekinie a Muzeum Narodowym w Warszawie. To niepowtarzalna okazja zobaczenia jednych z najcenniejszych zabytków sztuki chińskiej, na co dzień niedostępnych polskiej publiczności.
Wydarzenia towarzyszące
W ramach programu edukacyjnego MNW przygotowało liczne atrakcje dla zwiedzających. Odbędą się wykłady (m.in. Legendy i rytuały tradycyjnych świąt chińskich, Wino i inne alkohole w starożytnych Chinach, Smoczym szlakiem: motyw smoka w sztuce od Chin do Persji czy Gry i rozrywki po chińsku), spotkania na wystawie oraz warsztaty inspirowane kulturą Chin. Muzeum zaprasza na chińską ceremonię parzenia herbaty, malowanie tuszem na wachlarzach oraz lekcje kuchni chińskiej. Ponadto już od początku września, w każdą niedzielę o godz. 12.00, warto rozpocząć dzień na Dziedzińcu Lorentza MNW! Podczas warsztatów qigong (氣功 czyt. czikung), jednoczesnego ćwiczenia ciała, umysłu i ducha, uczestnicy poznają prozdrowotną gimnastykę chińską, będącą nieodłączną częścią tradycyjnej medycyny Państwa Środka.
Uczeni i urzędnicy konfucjańscy tworzyli unikalną elitę społeczną dawnych Chin. Nie tylko byli odpowiedzialni za dzieło tworzenia i kultywowania kultury, ale stanowili też ważne zaplecze kadrowe biurokracji. Aby zachować pewną niezależność myśli, moralności, stylu życia, estetyki, itp., uczeni stale pracowali nad sobą poszukując swojej drogi życiowej. W tym celu przekształcali ogród i gabinet w miejsce duchowego odosobnienia, tam recytowali poezję, malowali obrazy, grali dla przyjaciół na cytrze, podejmowali gości herbatą. Starali się wieść życie bez trosk i znoju. Uczeni otrzymywali gruntowne wykształcenie w dziedzinie literatury, a jednocześnie dysponowali sporą ilością wolnego czasu przeznaczanego często na własny rozwój duchowy, co przekładało się na wysoki poziom kultury w tej warstwie społecznej.
Sprawiało również, że to ci ludzie, kierując się wyrafinowanym artystycznym gustem, kreowali kanony piękna obowiązujące w całych Chinach. Bliskie relacje i zależności, jakie zrodziły się pomiędzy artystami i warstwą ludzi wykształconych sprawiły, że obie te grupy były ze sobą tożsame. Literati poprzez swoje dzieła dokonali syntezy poezji, kaligrafii, malarstwa i pieczęci, tworząc nowy styl malarski zwany „malarstwem erudytów”, pozostawiając, tym samym, trwały ślad w historii malarstwa chińskiego.
Zhao Yong, kurator
Życie wśród piękna. Świat chińskiego uczonego. Sztuka z Chińskiego Muzeum Narodowego
Od 1 października 2016 roku do 8 stycznia 2017 roku
Kuratorzy: Zhao Yong (Chińskie Muzeum Narodowe w Pekinie), Joanna Popkowska (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Muzeum Narodowe w Warszawie
