Westbeth – słynny budynek w West Village w Nowym Jorku, w którym od kilku dekad za relatywnie niewielkie pieniądze mogą mieszkać artyści – sam w sobie dla wielu twórców stał się legendą i inspiracją. Jego energia przeniknęła również do projektu Katarzyny Kujawskiej-Murphy, która w owej najstarszej nowojorskiej komunie artystycznej postanowiła skupić się na szukaniu śladów jej dawnej mieszkanki, Diane Arbus, kreując projekt zatytułowany Transformacja błędów w prawdę.
W 1971 roku w wieku czterdziestu ośmiu lat fotografka właśnie w Westbeth popełniła samobójstwo, podcinając sobie żyły i zażywając dużą ilość leków psychotropowych. Jej widmo wciąż nawiedza zarówno myśli stałych rezydentów Westbeth, jak i przybywających tam na jakiś czas stypendystów rozmaitych fundacji.
Nic dziwnego zatem, że Kujawska-Murphy również została nawiedzona – żyjemy przecież w nostalgicznym, anachronicznym świecie, w którym nieustająco poszukujemy śladów minionego XX wieku, którego jedną z ikon niezaprzeczalnie była Arbus. Jej fotografie, ukazujące skazanych dotąd na niewidzialność, umożliwiły Innemu wkroczenie w sferę reprezentacji. Kujawska-Murphy dotarła do tych najstarszych mieszkańców Westbeth, którzy pamiętają fotografkę jako sąsiadkę, którą mijali na korytarzach, w windzie, czasem wymieniając z nią parę zdań.
W ich narracjach, nagranych przez artystkę, Westbeth – miejsce tak mitologizowane i pożądane przez twórców z całego świata – jawi się jako upiorny wręcz budynek, słynący z dużej liczby samobójstw. W opowieściach w zawieszeniu pozostaje pytanie o przyczyny tego stanu rzeczy. Mimo życia w artystycznej komunie, jej mieszkańcy podkreślają dojmującą samotność. Projekt Kujawskiej-Murphy dotyka zatem nie tylko konkretnej sytuacji w Westbeth, lecz uniwersalizuje się, stawiając pytanie o kondycję artysty i (nie)możność przekroczenia bariery izolacji – nawet w takim miejscu jak budynek przeznaczony tylko i wyłącznie dla twórców. Okazuje się zatem, że Westbeth jest twierdzą najbardziej intensywnych stanów samotności, które często prowadzą również do decyzji ostatecznych i gestów odebrania sobie życia.
Kujawska-Murphy pokazuje nam plan budynku, jakby próbując zastanowić się nad jego nazwą, nadaną mu po fali samobójstw: Death Beth – Śmiertelna Beth. W pewnym sensie uprawia zatem coś w rodzaju wizualnej psychologii i socjologii architektury. Nie od dziś wszak wiadomo, że kształt, wysokość, gabaryty i rozkład budynku, w którym mieszkamy, wpływają znacząco na nasz charakter. Artystka konfrontuje nas zatem z pokazanym na ścianie narysem poszczególnych partii Westbeth, które to części zainspirowały ją – zgodnie z duchem całej jej dotychczasowej twórczości – do stworzenia instalacji do-przestrzennej, operującej trójwymiarowymi elementami. Forma owych elementów została zaczerpnięta z planu nowojorskiego budynku oraz z jego kolorystyki, w której biel korytarzy krzyżuje się kontrastowo z czerwienią napisów EXIT.
Kujawska-Murphy wyjmuje z kontekstu narożniki pomieszczeń, narysy ścian oraz wszelkie niuanse dwuwymiarowego rzutu, jakby próbowała dotrzeć do „esencji” Westbeth i wypreparować z jego tkanki najbardziej kluczowe aspekty. W dolnej sali Galerii Sztuki Wozownia w Toruniu można zatem doznać własnymi ciałami przestrzennych podziałów „symbolizujących” gmach, w którym Diane Arbus postanowiła zakończyć życie. W rozkładzie tych elementów – abstrakcyjnych już linii i kształtów – do głosu dochodzi entropia, chaos i rozbicie. Nic nie składa się w czytelną całość, nic jednoznacznie nie wyjaśnia, dlaczego Westbeth to także Death Beth. Budynek, a raczej jego trawestacja dokonana przez Kujawską-Murphy, „milczy”, lecz ewokuje energię, skondensowaną również we wspomnieniach jego najstarszych mieszkańców. Wspomnienia te, wybrzmiewając w galeryjnej przestrzeni, wchodzą w korelację z planem Westbeth i odnoszącą się do niego przestrzenną wieloelementową instalacją. Wkraczamy w świat widm, w których ślady po Diane Arbus są tak ulotne i nieuchwytne jak ulotna jest ludzka pamięć.
Marta Smolińska
Katarzyna Kujawska-Murphy – jest absolwentką Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (Uniwersytet Artystyczny) oraz Central Saint Martin College of Art and Design w Londynie. Obecnie prowadzi Pracownię Rysunku na Wydziale Animacji UAP. Głównym polem artystycznych badań Kujawskiej-Murphy jest przestrzeń i czas w kontekście psychofizjologii postrzegania. Artystka eksploruje też społeczne aspekty egzystencji człowieka w psychologii miasta. Bliska jest jej estetyka modernizmu i konstruktywizmu oraz sztuka video lat 60. i 70., co widać w jej działaniach rysunkowe, instalacjach i filmach. Wystawia w Polsce, jak i poza granicami kraju: głównie w Anglii (Londyn) i w Japonii (Osaka, Tokio), a także w Korei Południowej, w Niemczech (Berlin, Hanower, BAUHAUS-Dessau, Wiesbaden), we Włoszech czy w USA (Nowy Jork). Dużą część artystycznych działalności Kujawskiej-Murphy stanowią autorskie przedsięwzięcia kuratorskie w Polsce i Japonii (promuje polską sztukę współczesną m.in. w ramach wystaw w Contemporary Art Space w Osace). W 2011 r. otrzymała odznaczenie Zasłużony dla Kultury Polskiej. Regularnie publikuje magazynach artystycznych i pisze wstępy do katalogów wystaw.
Katarzyna Kujawska-Murphy, Transformacja błędów w prawdę
Od 25 listopada 2016 roku do 8 styczeń 2017 roku
Wernisaż: 25 listopad 2016 roku, godz. 18.00
Galeria Wozownia w Toruniu
