Z małej wioski niedaleko Splitu w Dalmacji wyruszył w świat, by zdobyć uznanie w wielkich metropoliach. Wielki Rodin dostrzegał w nim swojego artystycznego syna, Jerzy Stępowski nazywał „drugim Fidiaszem”, a inni współcześni porównywali z samym Michałem Aniołem. Od 25 lipca w Galerii MCK w Krakowie po raz pierwszy w Polsce prezentowane będą prace genialnego rzeźbiarza znad Adriatyku – Ivana Meštrovića (1883–1962), ukazujące wyjątkowe bogactwo i różnorodność artystycznej działalności tego największego chorwackiego artysty XX wieku.
Urodził się w 1883 roku w chłopskiej rodzinie. Do momentu wstąpienia na Akademię Sztuk Pięknych w Wiedniu nie odebrał żadnej sformalizowanej edukacji i dopiero przed rozpoczęciem nauki, na specjalnym kursie, nauczył się pisać i czytać po niemiecku. Nie przeszkodziło mu to już w 1911 roku, w wieku 28 lat, zdobyć za swą rzeźbę Grand Prix na wystawie światowej w Rzymie (nagrodę za malarstwo otrzymał mistrz wiedeńskiej secesji, Gustav Klimt). Po drugiej wojnie światowej wyemigrował do USA, gdzie został profesorem rzeźby na Uniwersytecie Syracuse, a następnie Notre Dame. Zmarł w 1962 roku w South Bend w Stanach Zjednoczonych. Pochowano go w rodzinnym mauzoleum na wzgórzu niedaleko wsi Otavice w Chorwacji.
Genialny rzeźbiarz z Dalmacji był pierwszym artystą, któremu za życia zorganizowano indywidualną wystawą w Metropolitan Museum of Modern Art w Nowym Jorku. O znaczeniu Meštrovića dla rodaków świadczy choćby to, że reprodukcja jednej z jego ikonicznych rzeźb znalazła się w chorwackim paszporcie.
Ivan Meštrović był jednym z tych środkowoeuropejskich artystów, których sztuka zyskała rozgłos i uznanie w świecie. Jego zadomowienie w nim, a także w uniwersum sztuki, było możliwe najpewniej dlatego, że nie zatracił duchowego kontaktu ze swoją dalmatyńską„bliższą ojczyzną”, skąd czerpał inspirację i gdzie czuł się zakorzeniony. Jak to ujął Stempowski –„wolne godziny spędzone w pałacu Dioklecjana na słuchaniu niejasnego oddechu wieków musiały zostawić mu niezatarte wspomnienie” – mówi Łukasz Galusek.
Rzeźbił popiersia polityków, bohaterów ludowych, projektował mauzolea i wielkie realizacje architektoniczne. W 1. połowie XX wieku uchodził za geniusza rzeźby monumentalnej. W wyjątkowy sposób łączył ją z architekturą i urbanistyką. W jego twórczości urzeczywistniła się osobliwa synteza idiomów estetycznych, w której zachodnioeuropejskie kody – klasyczne, impresjonistyczne i secesyjne – zostały wzbogacone o ludowo‑bałkańską nutę epicką. Nigdy nie dał się zwieść awangardowym prądom czy bieżącym modom. Uznaje się, że dzieła tego artysty są metaforą losu Chorwatów, którzy znaleźli się na rozdrożu najważniejszych prądów cywilizacyjnych Europy: chrześcijaństwa i islamu, prawosławia i katolicyzmu, kultury elitarnej i ludowej, Śródziemnomorza i Europy Środkowej. Wszystkie te pierwiastki ścierają się ze sobą, tworząc bogatą mozaikę kulturową, dla której trudno znaleźć jeden mianownik.
Talent Meštrovicia zmienił krajobraz licznych miast, zarówno w Europie, jak i za oceanem. Do najważniejszych jego dzieł należą: pomnik Juraja Strossmayera w Zagrzebiu, pomnik Grgura Ninskiego (Grzegorza z Ninu) w Splicie, słynny pomnik Indian w Chicago oraz studnia św. Jakuba w uniwersytecie Notre Dame (South Bend, USA). Na uwagę zasługuje fakt, że stanął do międzynarodowego konkursu na pomnik Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Jednak realizację projektu przerwał wybuch II wojny światowej.
Wystawa Adriatycka epopeja to pierwsza w Polsce prezentacja prac Meštrovicia, a zarazem sztuki chorwackiej najwyższej klasy.
W sztuce Meštrovicia skupia się wielowymiarowość chorwackiej kultury, jej wszelkie ambiwalencje i ciążenia ku sprzecznym kierunkom. Głębokie zakorzenienie w cywilizacji zachodniej odbija się w idiomach śródziemnomorskich, środkowoeuropejskich oraz zachodnioeuropejskich projektach modernizacyjnych. Jednak są one wzbogacone o elementy kultury lokalnej, które czerpią z tradycji synkretyzmu modelu bałkańskiego, w którym koegzystują obok siebie patriarchalna i heroiczna kultura ludowa oraz współobecność innych konfesji i religii – prawosławia i islamu – mówi prof. Jacek Purchla.
Ekspozycja przygotowywana została we współpracy z Muzeji Ivana Meštrovicia: Galerija Meštrović w Splicie i Atelijer Meštrović w Zagrzebiu.
Adriatycka epopeja. Ivan Meštrović
Od 25 lipca do 5 listopada 2017 roku
Wernisaż: 24 lipca, godz. 18.00
Kuratorzy: Barbara Vujanović – Muzeji Ivana Meštrovicia, Łukasz Galusek – MCK
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
