Festiwal im. Macieja Berbeki Inspirowane Górami rozpocznie się w tym roku 19 października. To już szóste jesienne spotkania w 84. rocznicę nadania Zakopanemu praw miejskich, organizowane również dla przypomnienia osób i wydarzeń, które miały wpływ na przeobrażanie się w ośrodek miejski i turystyczny tej, jeszcze w XIX wieku niewielkiej, osady położonej u stóp Tatr.
Imprezy festiwalowe wydobywają z tradycji zakopiańskich i tatrzańskich te zjawiska, które są inspiracją dla twórców sztuki. Zarazem jest to czas na przyjrzenie się, jak zmieniają się potrzeby kulturalne zarówno mieszkańców Zakopanego, jak i licznie przybywających tutaj turystów.
Tytuł Inspirowane Górami określa profil Festiwalu, a zarazem wyznacza szeroki krąg inspiracji wykraczających poza tematykę górską. Rok temu formułę programu określało słowo „grań” rozumiane i jako skalisty grzbiet góry utworzony przez strome zbocza, i jako stykanie się rozmaitych dyskursów – „grań kultury”. W szóstej edycji Festiwalu organizatorzy pragną spojrzeć z oddali na fenomen gór, których potęga oddziałuje nawet wtedy, gdy nie można wyruszyć na szlak. Potęga gór przejawia się wówczas jako uporczywa tęsknota, która stymuluje twórczość artystyczną nie mniej niż doświadczanie żywiołu natury.
Może kiedyś sobie pozwolę
zaznajomić się z górą –
słuchać strumieni, które muszą tam płynąć,
leżeć na łące kwitnącej i nawet
dotknąć ręką jej śniegu.
A może nie. Wcale do tego nie tęsknię.
Zwiedziłam inne górskie wyżyny,
ta nie powinna być, myślę, poznana
namacalnie, dotknięciem stopy albo ręki,
albo całą długością ciała, ani być swojska,
ani kusić nas wiedzą o swojej geologii
czy drogach, którymi ludzie poryli jej boki.
Potęga góry tkwi w jawnym sekrecie jej dalekiego
zjawiania się, w srebrnym wykroju,
który wstaje i znika jak księżyc nad horyzontem,
bardziej wzniosły, samotny niż cokolwiek, co pamiętam.– Denise Levertov (przekł. Czesław Miłosz)
Czesław Miłosz, komentując wiersz Denise Levertov, zacytowany wyżej jako motto tegorocznego Festiwalu, pisał:
Góra może być poznana, przez turystów, alpinistów, narciarzy, ale także bywa zjawiskiem, zjawieniem […]. W srebrnym rąbku dalekiego śnieżnego szczytu jest coś tajemniczego, co przyciąga naszą uwagę i tęsknotę. Tak oglądana, z daleka, góra nabiera […] znaczenia symbolicznego, staje się znakiem Bytu w ogóle.
Spojrzenie z oddali na majestat szczytów przywraca świadomość, że ani ich żywiołu nie da się oswoić, ani ich tajemnicy przeniknąć. Stajemy wobec nich w milczeniu, czasem bezradnie szukając odpowiedzi i pokorniejąc wobec kruchości ludzkiego życia. Trzeba wrażliwości Denise Levertov, by móc powiedzieć:
Właśnie kiedy wydajesz się sobie
pajęczyną utkaną z samych pytań,
inni składają w twoje puste ręce
swoje pytania i masz je nieść. […] I może właśnie ten dar
to jest odpowiedź.
Z pytań utkane są często losy ludzi, którzy z górami związali swoje życie, bywa, że aż po śmierć. Z samych pytań ułożyły się losy ostatniej wyprawy Macieja Berbeki. Jakże wiele takich pytań wpisanych jest w kolażowe obrazy Ewy Dyakowskiej-Berbeki, która towarzyszyła jego wspinaczkom z domowego oddalenia, niekiedy zwiedzała z nim „inne górskie wyżyny”, a dwa lata temu wraz synami i przyjaciółmi dotarła aż po Broad Peak. Inspirowana górami jest jej twórczość, ale i życie całej rodziny.
Programem Festiwalu organizatorzy starają się objąć rozmaite propozycje artystyczne, których tematyka niekoniecznie wiąże się bezpośrednio z uprawianiem turystyki czy wyprawami wysokogórskimi.
W pierwszy festiwalowy wieczór, 19 października, goście obejrzą Znicz olimpijski (1969), film w reżyserii Lecha Lorentowicza o narciarzach, którzy działali jako kurierzy tatrzańscy. Ta opowieść, oparta na losach Heleny Marusarzówny, Bronisława Czecha i Stanisława Marusarza, stawia trudne pytania o wierność przyjętym wartościom, o patriotyzm, męstwo i niezłomność.
Kontrapunktem do projekcji filmowej będzie żywiołowy koncert Hanki Wójciak, która często przedstawia się jako „góralka z Olczy”. Jest wokalistką, aktorką, autorką tekstów, kompozytorką, dziennikarką. Towarzyszy jej kapela, która gra muzykę z pogranicza world music, folku i piosenki autorskiej. Koncert będzie premierą płyty Zasłona.
W piątek, 20 października w Parku Miejskim odbędzie się otwarcie plenerowej wystawy Zakopane. Miasto kobiet, którą przygotowała Fundacja „Zakopiańczycy. W poszukiwaniu tożsamości”.
W Miejskiej Galerii Sztuki po wystawie pokonkursowej Moje Zakopane oprowadzi jej kurator, Lidia Rosińska-Podleśny. Będzie wspierać gości w odkrywaniu – jak napisała w artykule programowym – „różnych perspektyw twórczych, estetycznych i emocjonalnych tego szczególnego fenomenu «miasta w górach»”, które można postrzegać „jako źródło inspiracji, jako miejsce pracy twórczej, jako stan świadomości”.
Zakopane i region tatrzański są ważnymi punktami odniesienia zwłaszcza dla adeptów sztuki, którzy kształcą się Zespole Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara. Zwieńczeniem tego etapu zdobywania umiejętności warsztatowych i poszukiwania swych dróg twórczych jest wykonanie pracy dyplomowej. Za najciekawszy dyplom 2016/2017 zostanie wręczona Nagroda im. Macieja Berbeki.
Swoimi doświadczeniami w rozpoznawaniu „południków szczęścia” na drogach życia podzielą się z nami Elżbieta i Andrzej Lisowscy, podróżnicy znani z audycji Radia Kraków, autorzy przewodników turystycznych, laureaci międzynarodowych nagród i członkowie prestiżowego The Explorers Club.
W sobotę Przewodniczkami Tatrzańskimi, które chodzenie po górach traktują jak swoją największą pasję, podzielą się miłością do gór.
Aga Zaryan, której koncert poetycko i jazzowo wypełni wieczór na zakończenie Festiwalu, wspominała, że spędziła na Podhalu część dzieciństwa. Przyznała kiedyś, że „kocha góry, gdyż dają poczucie nieskończoności”. W jej repertuarze znajdują się między innymi utwory Denise Levertov i Czesława Miłosza, ale śpiewa również piosenki z własnymi tekstami. Wraz z tą znakomitą wokalistką wystąpi European Jazz Trio.
Miejscem spotkań literackich podczas tegorocznego Festiwalu będzie Willa Astoria. W czwartkowy wieczór na uczestników festiwalu czeka Literacka Wędrówka Szlakiem Niezwykłym z pisarzem, reportażystą, dziennikarzem i reżyserem radiowym Bohdanem Gumowskim. Sobotnie południe to czas na Nasze góry w poezji Stanisława Nyczaja i Krystyny Cel z Kielc, Joanny Babiarz i Janusza Szota z Nowego Sącza oraz Doroty Kwoki z Rzeszowa.
Inspiracje górami nie muszą być podsycane wciąż na nowo przemierzaniem skalnych ścian czy zdobywaniem szczytów. Podczas tegorocznych spotkań festiwalowych spróbujmy sobie uświadomić, czym dla nas jest potęga gór, nawet gdy wspominamy Zakopane sprzed lat czy żyjemy daleko od Tatr. Z tego oddalenia także płyną impulsy ożywiające nasze pragnienia i marzenia. Paradoksalnie, z oddali wyraźniej rysuje się też pełny kontrastów fenomen Zakopanego, przejawiający się zarówno w dziejach miasta, jak i w kształtowaniu się jego współczesnej tożsamości.
Festiwal im. Macieja Berbeki Inspirowane Górami
Od 19 października do 21 października 2017 roku
Zakopane
