Użyteczność sztuki jest tegorocznym hasłem wystawy pokonkursowej im. Marii Dokowicz. Temat łączy dwie główne aktywności rozwijane na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu – sztuki piękne oraz sztuki projektowe. Problematyka zagadnienia wprowadza nas w dyskusję na temat cech współczesnych działań twórczych, odsłaniając różne punkty widzenia, wiele form myśli w kontekście użyteczności. Przedstawia działania kreatywne jako użyteczne dla społeczeństwa i kultury.
Użyteczne nie zawsze oznacza praktyczne. Użyteczność jest metodą rozwiązywania problemów społecznych, udoskonalaniem, optymalizowaniem, upraszczaniem, ale również zdarzeniem pobudzającym do wspólnotowych myśli, koegzystencji. Użyteczność uaktywnia percepcję i tym samym zwraca uwagę na rzeczy nieużytkowe i bezużyteczne, będące często wartościowym, inspirującym uzupełnieniem poszukiwań. Koncentruje się na wartościach uniwersalnych, poddaje kreatywne rozwiązania. Użyteczność to nie tylko pęd do rynkowych sukcesów i mnożenie egoistycznych postaw. To świadomościowy eksperyment łączący naukę, technikę i sztukę, który wpływa na zmiany sposobów funkcjonowania człowieka we współczesnym świecie, gdzie ważne są oczywiście umiejętności techniczno-rzemieślnicze, ale liczy się przede wszystkim oryginalność rozwiązań, wprowadzanie zmian ulepszających rozwiązania i twórcza interpretacja.
Instytucja nadaje sztuce pewnych reguł, zakreśla jej granice oraz ustala normy wizerunkowe, których nieprzestrzeganie często czyni ją niewidoczną na polu działań twórczych. Wszystko, co funkcjonuje w systemie jako jedność, otrzymuje tę jedność od systemu samego w sobie (Niklas Luhmann). Każda próba zaistnienia dzieła opiera się na porównywaniu i rankingach skoncentrowanych na liczbowych zestawieniach służących przeprowadzeniu benchmarkingu, doprowadzającego do zatracania potencjalnych, indywidualnych cech dziedziny. Działania artystyczne zapewne sprzyjają rozwojowi rynku, ale muszą spełniać odpowiednie jego wymogi. Podobnie jest z badaniami naukowymi. Szanse na dofinansowania mają tylko te projekty, które dają przede wszystkim wymierne, praktyczne zastosowanie. Niektóre badania zakładają dokonanie przełomowych odkryć, ale niekoniecznie są opłacalne, a wyniki trafne.
W szkole artystycznej warsztat jest podstawą tworzenia, ale działania skupiają się przede wszystkim na poszukiwaniu ryzykowanych koncepcji wpływających na zmiany rozumienia funkcji przedmiotu, człowieka, otoczenia i tworzeniu nowych form przedstawieniowych. Dopiero nabycie umiejętności twórczego myślenia, przy równoczesnym opanowaniu technik rzemiosła, zapewnia doskonałe wyniki. Użyteczność wyzwala otwarte działania twórcze pozbawione często autorskich cech na rzecz współdziałania i powszechności. Często jednak wyznacza się granice dostępności poprzez nadawanie cech indywidualnych zawężających grupę odbiorców. Działania użyteczne przede wszystkim czemuś służą. Powstające artefakty zmieniają, dodają coś do rzeczywistości. Jeśli odwołują się do otoczenia/codzienności zazwyczaj odgrywają jakieś społeczne role. Nie ma autonomicznych, bezcelowych działań twórczych. Nawet uprawianie sztuki opartej tylko na emocjach i intuicji również ma swój użyteczny, terapeutyczny cel lub służy wyrażaniu emocji, które właśnie przy udziale sztuki jest najlepiej wyrazić.
Dokonania sztuki XX wieku (awangarda, przełomy myślowe i przedstawieniowe) spowodowały, że często trudno jest odróżnić sztukę od życia. Zwykłe, codzienne przedmioty stają się dziełami sztuki, albo odwrotnie to sztuka wpisuje się w inne dziedziny życia (społeczne, naukowe, polityczne). Istnieje również możliwość otwartej krytyki pozwalająca wytworom sztuki kuratorskiej czyli: aranżacjom, opisom prac, konstektualizacjom idei na bycie formą wypowiedzi twórczej.
Użyteczność można przenosić na inne dziedziny korzystając z takich metod jak samplowanie czy zmiany przeznaczenia, przy jednoczesnym zachowaniu praktycznych funkcji lub odwrotnie. Temat dotyczy działań, które podejmują problemy percepcji, konwersji idei i analizy estetycznej obrazu, istotnej dla organizacji struktury praktycznej. Na płaszczyźnie takich rozważań użyteczność będzie wskazywać nam sposoby organizacji obrazu w kontekście sztuk pięknych i projektowania. Pytania o użyteczność to poruszanie kwestii funkcji dzieła sztuki wobec okoliczności i potrzeb. Jerzy Ludwiński zwraca uwagę, że zmiana w sposobie wartościowania i spoglądania na sztukę odbywa się subtelnie. Być może jednak, że już dzisiaj nie zajmujemy się sztuką. Po prostu dlatego, że przegapiliśmy moment, kiedy przekształciła się ona w zupełnie coś innego, czego nie potrafimy nazwać. Jest jednak rzeczą pewną, że to, czym zajmujemy się dzisiaj, posiada większe możliwości.
Sztuka użytkowa jako działanie twórcze służy demokratyzacji aktywności. Znosi podział: twórca – dzieło – bierny odbiorca, łagodzi odosobnienie poprzez zatracanie cech jednostkowych. Praktyka twórcza i projektowa nie polega tylko na poszerzaniu rzeczywistości, ale przede wszystkim pobudza zmysły poprzez zmiany przestrzenne, formalne, znaczeniowe oraz kształtuje umiejętność interpretacji, odkrywając wielowątkowość myśli i przyzwyczajając do różnych sposobów myślenia. Metoda wprowadzania zmian w sztuce, poprzez powtórzenia, służy potwierdzaniu faktów, a także umacnianiu się subiektywnych punktów widzenia zależnych od kontekstu.
Obecne działania (Sztuka 1:1) krążą jeszcze intensywniej wokół mimesis. Są zdystansowanym głosem powtarzającym obrazy/tautologie rzeczywistości bez ich przekształcania. Przedmioty tej sztuki są niejako zawłaszczane ze świata realnego, co powoduje ich ontologiczną niewidzialność. Twórcza kopia rzeczywistości (Sztuka 1:1) jest unikatem myślowym, niemożliwym do dalszego prototypowania, gdyż dotyczy pojedynczego faktu. Redukuje sztuczność sytuacji poprzez bycie faktem. Ze zwykłego przedmiotu, poprzez zmianę jego znaczenia, nabiera cech dzieła sztuki, a jej użyteczność sprawdzana jest w odmiennej wyobrażeniowej strukturze rzeczywistości. Przekierowuje komunikat, biegnący poprzez nowy system nadawczy, zmieniając widza w uczestnika. W ten sposób tworzą się realne, równoległe rzeczywistości wspomagające tworzenie nowych, strukturalnie innych praktycznych rozwiązań. Mniej ważne jest autorstwo dzieła, zmniejsza się dystans pomiędzy widzem a twórcą – często twórca staje się widzem, a widz wchodzi w głęboką interakcję z dziełem. Nieistotne są zarówno czasowe i przestrzenne zależności, nie wskazuje się ani początku, ani końca. Tego typu działalność artystyczna wyzwala większą moc emancypacyjną, gdyż nie podlega mechanizmom rynku, idealnie przylegających do polityki neoliberalnej kapitalizmu. Zanikanie autonomii sztuki powoduje, że zmniejsza się wygodny bufor dający „schronienie” dla twórcy. Bufor ten powoduje również marginalizowanie działań artystycznych, traktując je jako „sztukę dla sztuki” o małym zasięgu.
Branie odpowiedzialności za dzieło wiąże się z ryzykiem odrzucenia lub pominięciem, co pozwala też na głębsze zaangażowanie. Zagadnieniem użyteczności zajmują się różne dziedziny sztuki, jeśli wprost tą wartość eksponują wówczas sposób widzenia i interpretacji zależny jest od kontekstów i przekazu autorskiego. Widz staje się osobą „użytkującą”, a stymulacja poprzez dzieło umożliwia przyjęcie innej perspektywy widzenia, szukania nowych możliwości, działania bez definicyjnej identyfikacji.
Nominowani do nagrody im. Marii Dokowicz: Andrzejczak Maciej, Bartczak Zuzanna, Bilska Paula, Borkowicz Kuba, Chrzanowska Magdalena, Ciszak Emilia, Daszkowski Krystian, Dąbrowska Aneta, Deczkowska Dobrawa, Garstecki Mikołaj, Grudzińska Izabela, Jugo Magdalena, Kryshtok Aliona,, Krzysiek Kaja, Kucharzyk Kinga, Kulpa Maria, Latanowicz Aleksandra, Maćkowiak Agnieszka Cecylia, Marciniak Magdalena, Martyniuk Joanna, Muszyńska Joanna, Nowicka Sonia Małgorzata, Polerowicz Aleksandra, Popiela Kinga, Radawski Maksymilian, Rybska Aleksandra, Rzepińska Marta, Sitarska Izabela, Strzelczyk Ada, Szyda Joanna, Waszak Mateusz, Wąsowska Katarzyna, Weiss Wojciech, Wera Weronika, Wojciechowska Karolina, Zakrzewska Natalia
37. Konkurs im. Marii Dokowicz – Najlepsze Dyplomy UAP
Organizator: Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu
Od 10 do 16 listopada 2017 roku
Wernisaż i ogłoszenie wyników: 10 listopada 2017 roku, godz. 18.00
Pawilon 1, Międzynarodowe targi Poznańskie (MTP)
