Wystawa pokazywana w Muzeum Sztuki Bourse, będącego częścią Muzeum Narodowego w Rydze, została przygotowana przez Centrum Rzeźby Polskiej na bazie kolekcji instytucji. Spośród blisko 2000 prac wybrano kilkadziesiąt rzeźb, obiektów, instalacji i jeden film video, będących dziełem polskich artystów różnych generacji i stanowiących reprezentatywny zbiór polskiej rzeźby XX wieku oraz rzeźby współczesnej.
Orońska kolekcja rzeźby była budowana przez ostatnie 30 lat przez kolejnych dyrektorów artystycznych instytucji, a także artystów i środowisko rzeźbiarskie. Znajdziemy w niej przykłady rzeźby polskiej od początku XX wieku po czasy współczesne. Najstarsze dzieła pochodzą z pierwszej dekady minionego stulecia. Są to dzieła klasyków Konstantego Laszczki i Stanisława Ostrowskiego. Z dwudziestolecia międzywojennego posiadamy prace tak znakomitych artystów jak Katarzyna Kobro, Maria Jarema czy August Zamoyski, pokazywane w Rydze.
Powojenne czasy przynoszą eksponaty z lat 60. i 70. Jerzego Jarnuszkiewicza, Barbary Zbrożyny, Magdaleny Więcek, ukazujących zwrot ku nowoczesności. Pojawiają się przykłady rzeźby abstrakcyjnej i konceptualnej, choć dominującą tendencją polskiej sztuki pozostaje figuracja. Centrum posiada także dzieła artystów czerpiących z tradycji sztuki ludowej i związanych z zakopiańską Szkołą Kenara, jak Stanisław Kulon, Antoni Rząsa i Władysław Hasior. Ryską wystawę uzupełniły eksponaty profesorów i uczniów zakopiańskiej Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego, działającej pod kierunkiem Karola Stryjeńskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, wypożyczone z kolekcji Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Rzeźby wykonane z drewna reprezentują przykłady polskiego formizmu – pierwszego modernistycznego kierunku opartego o europejskie kierunki awangardy: kubizm, futuryzm i ekspresjonizm połączone z tradycją rzeźby podhalańskiej. Kolejną grupę stanowią prace abstrakcyjne, organiczne bądź geometryczne, m.in. Zbigniewa Gostomskiego, Tadeusza Łodziany i Macieja Szańkowskiego, którego rzeźbę z serii Składaków zrealizowano w 2016 roku na podstawie modelu wykonanego w 1974 roku i ustawiono w orońskim Parku Rzeźby.
W Rydze prezentujemy niezwykłe prace Wojciecha Fangora – jedno z pierwszych jego dzieł – rzeźbiarską głowę z 1949 roku i struktury przestrzenne, tworzone w latach 60. Przypomnijmy, że Wojciech Fangor był – jak do tej pory – jedynym Polakiem, który miał indywidualną wystawę w Muzeum S. Guggenheima w Nowym Jorku, zorganizowaną tam w 1970 roku, a także był pionierem sztuki environment i malarstwa optycznego rozwijanego przez niego najpierw we Francji, a następnie w Stanach Zjednoczonych.
W Orońsku, pod koniec ubiegłego wieku pracowała wybitna polska artystka Magdalena Abakanowicz. W Galerii Wozownia można zobaczyć stale prezentowaną jej pracę Ukon z cyklu Gry wojenne wykonaną w 1995 roku w naszych pracowniach. Natomiast na obecnej wystawie pokazujemy Mutantygrupę hybrydowych metalowych stworzeń, które stworzyła w 2000 roku.
Jednym z ważnych punktów wystawy jest rzeźba Victoria-Victoria Krzysztofa M. Bednarskiego, wykonana ze szlachetnego białego marmuru karraryjskiego w czasie stanu wojennego w Polsce i uznana za symbol nastrojów społecznych po pacyfikacji ruchu Solidarność. Przemiany polityczne w kraju powodują też zmiany w sztuce po 1989 roku. Pojawiają się tendencje postmodernistyczne i nowa ekspresja. Do Orońska jeszcze w latach 80. trafiają uczestnicy grupy Neue Bieriemiennost. W zbiorach reprezentują ją prace Marka Kijewskiego, Mirosława Filonika i niezwykle ekspresyjny „Kain” Mirosława Bałki. Tutaj nieco później pracuje Sylwester Ambroziak. W latach 90. organizowane są warsztaty, na których pojawia się Grzegorz Kowalski wraz ze swoją słynną Kowalnią – pracownią prowadzoną na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Silne osobowości twórcze zdominowały polską scenę artystyczną inicjując nurt sztuki krytycznej, mocno angażującej twórcę i widza w dialog społeczno-polityczny. Dołączyli do nich artyści z innych środowisk, uprawiający podobny nurt. W kolekcji reprezentują go dzieła Grzegorza Klamana, Roberta Rumasa i Doroty Nieznalskiej. Z tego czasu pochodzi też, niewielkich rozmiarów, ceramiczny autoportret Pawła Althamera. Centrum posiada sporą grupę prac rzeźbiarskiego duetu Marek Kijewski i Małgorzata Malinowska „Kocur”, którzy od 1996 roku pracują razem, często w pracowniach Centrum Rzeźby, aż do śmierci artysty w 2007 r. Ich twórczość inspirowana pop artem jest najdobitniejszym w polskiej sztuce przykładem jego wykorzystania w dobie postmodernistycznych poszukiwań i reakcji na nową rzeczywistość i nową sytuację ekonomiczno- kulturową kształtującą się w naszym kraju od wczesnych lat 90.
W tych czasach pojęcie sztuki rzeźbiarskiej w Polsce poszerza się. Obok form tradycyjnie rzeźbiarskich pojawiają się obiekty artystyczne, instalacje przestrzenne i świetlne, a wreszcie rzeźby wirtualne, animacje komputerowe i działania performatywne. Wystawy i twórczość artystów stają się coraz bardziej złożone i kompleksowe. Artyści posługują się synestezją. Znajduje to odbicie w orońskiej kolekcji; Zbierane są prace twórców młodej i średniej generacji, którzy reprezentują różnorodne tendencje i interesują się aktualnymi zjawiskami współczesnej kultury, takimi jak ekologia, posthumanizm czy pacyfizm. Na wystawie pokazujemy część tych nowych nabytków: prace Artura Malewskiego, Martyny Szwinty, Miłosza Flisa, Michaliny Bigaj czy Darii Malickiej, której praca Kunszt jest mottem ryskiej wystawy. Wszyscy oni uczestniczyli w Triennale Młodych, przeglądzie najciekawszych debiutujących osobowości, który odbywa się z inicjatywy Jana Berdyszaka od 1992 roku.
Pokazujemy także najnowszy nasz nabytek, film video z najnowszego cyklu Sztama autorstwa Ewy Axelrad – polskiej artystki mieszkającej na co dzień w Londynie. Jednym z tematów powracających w jej pracach jest przemoc obserwowana w relacjach międzyludzkich i społecznych, a przede wszystkim jej przejawy w przedmiotach codziennego użytku. Kolekcjonowanie współczesnej sztuki i określenie profilu kolekcji jest istotnym i fascynującym zadaniem. Dotyczy to zwłaszcza Parku Rzeźby, który powoli nabiera współczesnego, międzynarodowego charakteru. Jego przemianę rozpoczyna instalacja Przejście Jarosława Kozakiewicza – pomost ułożony na tafli wody parkowego stawu. Kolejne dzieła to Czajniczek Marty Pszonak, instalacja neonowa Dwa kroki Jarosława Perszko, wspomniana kompozycja z serii Składaków Macieja Szańkowskiego, Eliptyczna kolumna Tony Cragga, instalacja Deja vu Natalii Shymin, monumentalny tamburyn Opera się nie skończy, póki śpiewa gruba damaThorstena Goldberga i inne.
Prezentację naszej kolekcji uzupełnia film o Centrum Rzeźby Polskiej autorstwa Róży Fabjanowskiej i Sławomira Malcharka, który przybliża widzom to miejsce sztuki położone w dziewiętnastowiecznej posiadłości Józefa Brandta, a także opowiada o jego rozwoju. W trakcie trwania wystawy ukaże się katalog przygotowany wspólnie przez Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i Muzeum Sztuki Bourse w Rydze. Częścią projektu jest program edukacyjny oraz seminarium poświęcone polskiej rzeźbie modernizmu i współczesnej, jakie odbędzie się pod koniec lutego 2018 roku w Rydze.
Eulalia Domanowska
Uczestnicy: Magdalena Abakanowicz, Paweł Althamer, Ewa Axelrad, Sylwester Ambroziak, Mirosław Bałka, Krzysztof M. Bednarski, Michalina Bigaj, Tatiana Czekalska i Leszek Golec, Zbigniew Gostomski, Wojciech Fangor, Miłosz Flis, Władysław Hasior, Jerzy Jarnuszkiewicz, Marek Kijewski i Małgorzata Malinowska Kocur, Katarzyna Kobro, Bartosz Kokosiński, Jarosław Kozakiewicz, Edward Krasiński, Piotr Kurka, Natalia Lach-Lachowicz, Artur Malewski, Daria Malicka, Sławoj Ostrowski, Jarosław Perszko, Marta Pszonak, Maciej Szańkowski, Karol Szostak, Martyna Szwinta, August Zamoyski, Barbara Zbrożyna, uczniowie Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego
Kunszt. 100 lat polskiej rzeźby
Wystawa z kolekcji Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku
Organizator: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku
Kuratorka: Eulalia Domanowska
Współpraca: Henryk Gac
Od 26 stycznia do 15 kwietnia 2018 roku
Muzeum Sztuki Bourse/Muzeum Narodowe w Rydze
