Teatr w momentach swojej słabości…

Tadeusz Kantor

Tadeusz Kantor (ur. 6 kwietnia 1915 w Wielopolu Skrzyńskim, zm. 8 grudnia 1990 w Krakowie) – polski reżyser, malarz, scenograf, grafik, autor manifestów artystycznych, animator życia kulturalnego, założyciel Teatru Cricot 2 w Krakowie. Był synem Mariana Kantora-Mirskiego i Heleny z Bergerów. Od 1961 roku żonaty z malarką Marią Stangret. Był absolwentem i profesorem krakowskiej ASP. Do najsłynniejszych jego dzieł należą: Dziennik z podróży, Człowiek i stół, Niebezpieczne odwrócenie i Powrót do domu rodzinnego, cykl ambalaży, a także głośne przedstawienia teatralne Umarła klasa i Wielopole, Wielopole. O sztuce Wielopole, Wielopole opowiadającej o rodzinnym mieście Kantora Franco Quadri napisał: „Kantor połączył w tym przedstawieniu polski mikrokosmos z męką Chrystusa, a Wielopole stało się własnością całego świata”. Z okresu studiów oraz okresu II wojny światowej pochodzą jego pierwsze obrazy i fascynacje teatrem. Podczas okupacji stworzył konspiracyjny Teatr Niezależny, w którym wystawiał dla zaufanej publiczności repertuar narodowy, m.in. BalladynęJuliusza Słowackiego i Powrót Odysa Stanisława Wyspiańskiego. Odtąd w twórczości Kantora malarstwo i teatr były nierozdzielne. W pierwszych latach powojennych tworzył obrazy w konwencji bliskiej surrealizmowi. Jako malarz zamilkł w momencie, kiedy władze PRL zaczęły wprowadzać socrealizm w sztuce i dopiero w 1955 wystawiono jego prace pochodzące z tego okresu. Od 1957 roku włączył się w najnowsze poszukiwania sztuki światowej, nawiązując w serii swoich obrazów do informelu. Równocześnie prowadził teatr Cricot 2, gdzie wystawiał sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza, a później także własne. Przekonany, że „sztywne, uświęcone tradycją granice między sztukami należy znieść”, działał na różnych polach poza malarstwem i teatrem: organizował happeningi, tworzył dzieła zwane „obiektami sztuki”, które spożytkował w scenografii do własnych przedstawień oraz takie, w których fragmenty malowane występują wspólnie z tzw. przedmiotami znalezionymi, często najbardziej banalnymi, tworząc wraz z nimi zagadkową treść obrazu. Kantor, dzięki swym licznym wyjazdom i podróżom po Europie, jak i po całym świecie – możliwym przede wszystkim ze względu na sukcesy swojego teatru – mógł bezpośrednio stykać się z nowymi trendami w sztuce, a jako, że miał poczucie „misji”, przywoził i rozwijał swoje obserwacje po przyjeździe do kraju. Nieprzychylni mu nazywali go „komiwojażerem nowinek”, jednak to on do Polski przywiózł z zachodu informel, konceptualizm, happening i zaszczepiał go na naszym gruncie. Pełnił funkcję medium. W 1955 roku grupa plastyków, krytyków i teoretyków sztuki pod kierownictwem Kantora założyła teatr Cricot 2. Pierwszą premierą grupy (1956) była Mątwa wg Witkiewicza. Już w tym przedstawieniu pojawiły się elementy tak charakterystyczne dla przedstawień Kantora – aktorzy poruszający się niczym kukły, technika konstruowania scen utrzymana w charakterze niemego filmu. W kolejnym przedstawieniu – Cyrk wg Kazimierza Mikulskiego (malarza i członka zespołu) – Kantor posługuje się ambalażem; szczelnie opakował czarnymi workami aktorów, co miało pozbawić ich oraz przedmioty właściwego im kształtu, przemieniać je w niezróżnicowaną materię. Kolejnym krokiem był „teatr informel” – teatr automatyczny, poddający się przypadkowi, ruchowi materii. W przedstawieniu z tego okresu – W małym dworku wg Witkacego – aktorzy traktowani byli na równi z przedmiotami, całkowicie pozbawieni indywidualności. Kantor, wciąż poszukujący właściwej formy dla swych scenicznych wypowiedzi, powołuje koncepcję „teatru zerowego”, gdzie centralna ideą było pozbawienie przedstawienia akcji, dziania się („Wariat i zakonnica” wg Witkacego z 1963). Poszukiwania doprowadziły w końcu Kantora do rodzącego się wówczas na świecie happeningu. W 1965 powstają pierwsze polskie happeningi - Cricotage i Linia podziału a dwa lata później List oraz Panoramiczny happening morski. „Teatr śmierci” jest kolejnym, ostatnim, nurtem w twórczości teatralnej Kantora. Powstają wówczas jego najwybitniejsze spektakle: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy już tu nie powrócę oraz spektakl, którego premiera odbył się już po jego śmierci – Dziś są moje urodziny. We wszystkich tych spektaklach motywem głównym jest śmierć, przemijanie, pamięć. W wielu przedstawieniach uczestniczył bezpośrednio jako, można by rzec, „mistrz ceremonii” – cały czas obecny na scenie, przyglądający się bacznie, interweniujący, kiedy trzeba. (Wikipedia)