Nad wysoką, ciężką poręczą…

Eliza Orzeszkowa

Eliza Orzeszkowa, de domo Korwin-Pawłowska, primo voto Orzeszkowa, secundo voto Nahorska, ps. E.O., Bąk (z Wa-Lit-No), Li...ka, Gabriela Litwinka (ur. 6 czerwca 1841 w Milkowszczyźnie, zm. 18 maja 1910 w Grodnie) - polska pisarka nurtu pozytywizmu. Urodziła się w zamożnej ziemiańskiej rodzinie pieczętującej się herbem Korwin, była młodszą córką adwokata Benedykta Pawłowskiego i Franciszki z Kamieńskich, jego drugiej żony. W domu rodzinnym ojciec, o zainteresowaniach intelektualnych i wysokiej kulturze, zgromadził cenną galerię obrazów i bibliotekę liczącą kilka tysięcy tomów. Kształciła się na pensji sakramentek w Warszawie (1852-1857), gdzie poznała Marię Konopnicką. W 1904 roku pośród kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla pojawiło się nazwisko Elizy Orzeszkowej (w wewnętrznych dokumentach występujące często jako Elise Orzeszko). Jej kandydaturę zgłosił Aleksander Brückner, ówczesny profesor uniwersytetu berlińskiego. Kandydatura uzyskała natychmiastowe poparcie Alfreda Jensena, który w opracowaniu na temat twórczości artystki stawiał ją nawet pod niektórymi względami wyżej od Henryka Sienkiewicza. Wkrótce wszyscy członkowie Komitetu Noblowskiego po przeczytaniu dostarczonych książek i nowel Orzeszkowej zgodnie wyrazili opinię, iż wyróżnienie należy się jej w równym stopniu, co Sienkiewiczowi. W jednym z dokumentów można nawet przeczytać: "O ile w tekstach Sienkiewicza bije szlachetne polskie serce, to w twórczości Elizy Orzeszkowej bije serce człowieka". Część członków komitetu wysunęła wniosek o przyznaniu nagrody Henrykowi Sienkiewiczowi, mniejsza grupa zaproponowała podział nagrody. Argumentowali m.in., że Sienkiewicz jest i tak w Polsce bardziej znany i popularny, natomiast wyróżnienie wraz z nim równej mu poziomem pisarki spowoduje zasłużony wzrost jej popularności. Niestety argumentacja mniejszości nie przekonała przeciwników, którzy wspólnie twierdzili, że podziały nagród są niezgodne z intencją fundatora. "Za cztery, pięć lat będzie można przyznać to wyróżnienie Elise Orzeszko" - napisał przewodniczący Komitetu i sekretarz Akademii, Carl Wirsen. Nagroda trafiła więc tylko w ręce Sienkiewicza. Pomyślniejsze perspektywy zarysowały się dla Orzeszkowej już w roku 1909, jednak Szwedzi domagali się nagrody dla swej rodaczki, Selmy Lagerlöf. Pogłoska się potwierdziła, laureatką za rok 1909 została Selma Lagerlöf. Wikipedia