Kiedy niewolnik spotyka człowieka wolnego…

Józef Tischner

Józef Stanisław Tischner pseud. Wawrzek Chowaniec, Molinista, Józek Szkolny, Jegomość Józek (ur. 12 marca 1931 w Starym Sączu, zm. 28 czerwca 2000 w Krakowie) - polski prezbiter katolicki i filozof. Dzieciństwo spędził w Łopusznej, gdzie jego ojciec - Józef, pełnił funkcję kierownika szkoły, a matka - Weronika z Chowańców pochodząca z Jurgowa na Spiszu, była nauczycielką. Po ukończeniu I Liceum Ogólnokształcącego im. Seweryna Goszczyńskiego w Nowym Targu w 1949 postanowił wstąpić do seminarium. Ojciec miał sprzeciwiać się decyzji syna, uważając, że Józef jest za młody. Przez rok Józef Tischner studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie w latach 1950-1955 odbył studia na Wydziale Teologicznym UJ. Ukończył także Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Krakowskiej. Święcenia kapłańskieprzyjął w bazylice katedralnej na Wawelu 26 czerwca 1955 z rąk biskupa Franciszka Jopa. Gdy władze państwowe odmówiły zatwierdzenia jego nominacji na wikariusza parafialnego w Jeleśni, kontynuował studia w Warszawie na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej a następnie, od 1957, na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ. Tam pod kierunkiem Romana Ingardena w 1959 uzyskał magisterium, a w 1963 obronił pracę doktorską Ja transcendentalne w filozofii Edmunda Husserla. Jesienią 1968 po raz pierwszy wyjechał za granicę, na roczne stypendium do Leuven. Efektem tego pobytu była praca Studia z teorii świadomości (Fenomenologia świadomości egotycznej), na której podstawie habilitował się w 1974w ATK. Od 1982 był kilkakrotnie dziekanem Wydziału Filozoficznego Papieskiej Akademii Teologicznej (wybrany Rektorem PAT, ze względów duszpasterskich odmówił przyjęcia funkcji), wieloletnim Prezesem Wiedeńskiego Instytutu Nauk o Człowieku. Byłdoktorem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. W latach siedemdziesiątych stał się znaną postacią w życiu intelektualnym Polski. Okres ten zamknął w zbiorze esejów "Świat Ludzkiej nadziei", w których dyskutując z klasykami filozofii doby Oświecenia (m. in. Kartezjuszem) oraz egzystencjalistami (Sartre), wprowadził pojęcie Ja aksjologicznego. Kwestia dotyczyła szczególnie pojęć takich jak świadomość czy też wolność. W eseju Impresje aksjologiczne (1970) przedstawił opis źródłowego doświadczenia Ja jako elementarnej wartości, przeciwstawiając się Husserlowskiej koncepcji Ja transcendentalnego. W ten sposób, pozostając w ramach tradycji fenomenologicznej, zaczął wytaczać własną, oryginalną ścieżkę filozoficznej refleksji, która doprowadziła go później do filozofii dramatu i metafizyki dobra. Natomiast w artykule Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego (1970) zakwestionował prymat filozoficzny tomizmu, zarzucając mu ideologizację wiary i zasłanianie Objawienia. Od czasu sporu z tomizmem nie było w polskim Kościele żadnej istotnej debaty, w której Tischner nie brałby udziału, a wiele z nich sam inicjował. Teksty z pierwszego okresu jego twórczości zawarte są w książkach Świat ludzkiej nadziei (1975) oraz Myślenie według wartości (1982). Pod koniec lat siedemdziesiątych w książce Polski kształt dialogu (1979) podjął również polemikę z marksizmem. W artykułach zebranych w książkach Nieszczęsny dar wolności (1993), W krainie schorowanej wyobraźni (1997) oraz Ksiądz na manowcach (1999) wyrażał swoje poglądy w kwestii budowania nowego ładu społecznego, politycznego ale przede wszystkim etycznego. Kontynuował również pracę stricte filozoficzną. Dzieła, w których zawarł swoją własną, oryginalną filozofię, to przede wszystkim Filozofia Dramatu (1990) oraz Spór o istnienie człowieka (1998). W 1980, przyjmując również funkcję kapelana Związku Podhalan, Tischner postawił sobie za zadanie "skrystalizowanie idei góralszczyzny". Organizował coroczne msze pod Turbaczem (w Kaplicy Papieskiej na Polanie Rusnakowej), wspierał rozwój kultury góralskiej. Dzięki jego inicjatywie,podhalańscy rolnicy uzyskali możliwość kształcenia w Austrii oraz znaczną pomoc materialną w sprzęcie rolniczym. Literackim owocem wspierania góralszczyzny były kazania wygłaszane w gwarze, oraz teksty pisane, przede wszystkim Historia filozofii po góralsku (1997). W 1980 podjął na szerszą skalę działalność publiczną. Październikowe kazanie na Wawelu na mszy dla przywódców związków zawodowych (solidarność to jeden drugiego ciężary noście, najgłębsza solidarność jest solidarnością sumień) stało się początkiem serii tekstów publikowanych wTygodniku Powszechnym i wydanych później jako Etyka Solidarności (1981), w których rozwijał refleksję nad etycznym wymiarem ówczesnych wydarzeń. Od tej pory uznawany był powszechnie za kapelana Solidarności. Jego kazanie wygłoszone na I Zjeździe Solidarności zaliczono w poczet oficjalnych dokumentów zjazdowych. W homilii wygłoszonej przez Jana Pawła II w 1987 w Gdańsku na Zaspie, papież cytował teksty Tischnera jako najlepiej oddające prawdę o Solidarności. Ostatnie lata jego życia naznaczone są chorobą – rakiem krtani. Jego aktywność pisarska w tym czasie obejmowała relacje wolności i łaski, miłosierdzia. Jan Paweł II w telegramie po śmierci Tischnera napisał: był człowiekiem Kościoła, zawsze zatroskanym o to, by w obronie prawdy nie stracić z oczu człowieka. Został pochowany na cmentarzu w Łopusznej. Od 2001 roku jest przyznawana przez miesięcznik i Wydawnictwo "Znak" nagroda jego imienia. Jest patronem Wyższej Szkoły Europejskiej w Krakowie. Myśli Tischnera w opracowaniach Romana Kołakowskiego i Krzysztofa Trebuni-Tutki znalazły się na płycie Tischner. Jego imię nosi Krakowskie Hospicjum dla Dzieci działające od 2004 roku na terenie Małopolski. Otrzymał m.in. nagrody Pen Clubu, Złoty Mikrofon (1991), laureat Fundacji im. Stefana Kisielewskiego 1993, Fundacji Jurzykowskiego, w styczniu 1998 za książkę Historia filozofii po góralsku uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca. We wrześniu 1999 od prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego otrzymał Order Orła Białego. Wikipedia