Bo to jest w dzieciach najpiękniejszą cnotą, gdy trudy dla rodziców ponoszą z ochotą.
Sofokles
Sofokles (gr. Σοφοκλῆς; ur. ok. 496 p.n.e. w Kolonos , zm. 406 p.n.e. w Atenach) – największy obok Ajschylosa i Eurypidesa tragik starożytnej Grecji.
Sofokles był także politykiem, dowódcą wojskowym i kapłanem. Jego działalność polityczna i praca twórcza przypadają na okres pomiędzy twórczością Ajschylosa a życiem Eurypidesa.
Zarówno za życia jak i po śmierci był czczony przez współobywateli jak bohater.
Twórczość Sofoklesa odznacza się: głębokim patriotyzmem, konserwatyzmem, tradycyjnością, religijnością, fatalizmem i pesymizmem. Sofokles zminimalizował bezpośredni wpływ bogów na losy bohaterów oraz odszedł od trylogii tragicznych w kierunku traktowania każdej tragedii jako zamkniętej całości. W tragediach Sofoklesa wola ludzka odgrywa większe znaczenie niż boska, co stanowczo oddaliło go od poprzednika.
Jego tragedie są celowo zbudowanymi dziełami sztuki, o skończonej w sobie akcji i starannej charakterystyce postaci. Prostota stylu stawia go pomiędzy patosem Ajschylosa a retorycznym artyzmem Eurypidesa.
Bohaterowie Sofoklesa są pogrążeni w rzeczywistości pełnej sprzeczności nie do pogodzenia, przepełnionej konfliktami sił, które nieuchronnie dążą do kolizji. Sofokles zaakcentował ludzką stronę postaci, z których każda ma w sobie jakiś defekt. Postacie ze sztuk Sofoklesa bywają także szlachetne i dobre, jednak z drugiej strony samotne w walce ze złem, które mają w samych sobie. Ich walka z tym pierwiastkiem zła jest zawsze próżna, jednak to właśnie za jej pośrednictwom człowiek osiąga pełnię człowieczeństwa, które niesie ze sobą potępienie osłodzone chwilą chwały. Szczególnie dobrze jest to widoczne w tragedii Edyp królem, która przez Arystotelesa została uznana za wzór idealnej tragedii greckiej.
Wraz z tokiem akcji analiza psychologiczna postaci pogłębia się, podlega jej tak sam człowiek, jak i otaczająca go rzeczywistość. Twórczość Sofoklesa cechuje silna tendencja do odzierania postaci z emfazy (onkos). W Edypie w Kolonie chór powtarza „Najlepszym losem jest w ogóle się nie narodzić”. Wydarzenia, które dotykają bohaterów sztuk Sofoklesa, są całkowicie niewytłumaczalne, nie da się ich też w żaden sposób usprawiedliwić. Wszystkim rządzi nieugięte fatum.
W sumie Sofokles 18 razy otrzymał pierwsze miejsce na Wielkich Dionizjach i prawdopodobnie 6 razy na Lenajach, do których konkursy tragediowe wprowadzono około 420 roku p.n.e..
Oprócz peanów i elegii tworzył też pisma o chórze.
Sofokles zerwał z klasyczną konwencją trylogii tragediowej mieszczącej się w ramach tetralogii, której zwieńczeniem był dramat satyrowy. Wprowadził do tragedii trzeciego aktora (choć zdaniem niektórych badaczy (Freeman) jest to innowacja wprowadzona przez Ajschylosa u schyłku jego życia, natomiast Sofokles jako pierwszy zastosował ją na taką skalę), zwiększył liczebność chóru z 12 do 15 osób; położył ogromne zasługi na polu scenografii znacznie ją rozbudowując (o tych nowościach w zakresie dekoracji scenicznej pisze Arystoteles w swojej Poetyce w ustępie 49a).
Wprowadzenie trzeciego aktora zaowocowało zerwaniem ze stosowanym dotychczas modelem opozycji między dwoma antytetycznymi postaciami, przez co bardziej zaakcentowano związki interpersonalne, powstała nieznana dotąd dynamiczna płynność rytmu teatralnego. Zwiększenie liczby chórzystów zaowocowało podkreśleniem roli koryfeusza w całości tragedii.
Chóry w tragediach Sofoklesa w stosunku do chórów ze sztuk autorstwa Ajschylosa oddzielają się od akcji, ich aktywny udział w sztuce staje się coraz bardziej nikły, chór staje się raczej widzem i komentatorem wydarzeń niż ich czynnym uczestnikiem.
Sofoklesowi zawdzięczamy wprowadzenie monologu (gr. ρήσις) - przykładem są monologi Ajasa i Edypa. Za pomocą monologu postaci Sofoklesa uzyskały niespotykaną dotąd łatwość wyrażania własnych myśli.
Tradycyjnie przypisuje się Sofoklesowi autorstwo co najmniej 123 sztuk (tragedii i dramatów satyrowych). Z tego bogatego dorobku zachowało się w całości jedynie 7 sztuk: Antygona (442 p.n.e.), Ajas, Edyp królem (w przekładzie na polski bardziej znana jako Król Edyp), Elektra, Filoktet, Trachinki i Edyp w Kolonie.
Tylko odnośnie dwu z siedmiu zachowanych sztuk Sofoklesa posiadamy informacje dotyczące daty pierwszego wystawienia, są to: Filoktet (409 p.n.e.) i Edyp w Kolonie (401 p.n.e., dokończony przez wnuka Sofoklesa - Sofoklesa Młodszego). Z pozostałych sztuk Elektra wykazuje liczne podobieństwa stylistyczne do dwu pierwszych sztuk. Przypuszcza się, że powstała ona w późnym okresie kariery tragediopisarskiej Sofoklesa. Ajas, Antygona i Trachinki są z kolei uznawane za stosunkowo wczesne prace Sofoklesa. Na podstawie analizy stylistycznej można umieścić sztukę Edyp królem w środkowym okresie aktywności twórczej dramaturga.
Cykl tebański Sofoklesa należy do drugiej trylogii tragediowej przechowanej do naszych czasów w całości. Pierwszą taką triadą jest „Oresteja” Ajschylosa. Trylogia sofoklejska składa się z następujących części:
- Edyp królem
- Edyp w Kolonie
- Antygona
Zwraca tu uwagę czas powstawania sztuk wyznaczony w oparciu o analizę stylistyczną dzieł względem chronologii wydarzeń w triadzie tragediowej: kończąca triadę Antygona jest dziełem stosunkowo wczesnym, najstarszym, natomiast środkowa część - Edyp w Kolonie jest ostatnim, nieukończonym dziełem Sofoklesa. Ta pozorna inkongruencja jest jednym z dowodów poświadczających silną u Sofoklesa tendencję do rozbijania tetralogii na poszczególne autonomiczne tragedie i dramaty satyrowe.
Sztuki należące do tak zwanego cyklu tebańskiego choć na ogół są ze sobą ściśle łączone, co najczęściej wyraża się w wydawaniu ich trzech w postaci jednego woluminu, naprawdę są dziełami całkowicie autonomicznymi, napisanymi na różne festiwale i zostały napisane w przeciągu 40 bądź nawet więcej lat bez uwzględnienia chronologii mitu. W rzeczywistości nie stanowią one nawet prawdziwej trylogii, takiej, jaką jest na przykład „Oresteja”.
(Wikipedia)