Wystawa Sąsiedzi/Nachbarn. Wątki niemieckie w polskiej sztuce współczesnej podejmuje kwestię relacji polsko-niemieckich, a ściślej prezentuje obraz tego sąsiedztwa widziany oczami współczesnych artystów. Mimo iż nie znajdą się na niej wszystkie dzieła, w jakich pojawiają się niemieckie motywy, to wybór ten unaocznia wyraźnie znaczenie zachodniego sąsiada dla współczesnej kultury polskiej. A co ważniejsze, ukazuje głęboko paradoksalny charakter naszej z nim relacji.
Geograficzna przyległość nie przekłada się w żaden sposób na kulturową bliskość, ani na głębsze poznanie. To, co jest uderzające to nieznajomość i brak zainteresowania. Ujawnia się to także w większości dzieł prezentowanych na wystawie. Niemcy są jednym z głównych punktów odniesienia w polskiej sztuce współczesnej, na tej samej zasadzie jak dla polskiej kultury są punktem, w stosunku do którego (najczęściej w opozycji do którego) budujemy naszą narodową tożsamość. Ale nie są to żywi Niemcy zza Odry, o których w zasadzie niewiele wiemy i których aktualnej kultury w gruncie rzeczy nie znamy.
Można odnieść wrażenie, że wszystko, co będziemy oglądać na wystawie Sąsiedzi/Nachbarn. Wątki niemieckie w polskiej sztuce współczesnej zostało wydobyte z niepamięci lub przynajmniej z głębokiego uśpienia. Tak jakby pośpieszna rekonstrukcja świadomości po doznanych urazach zamroziła urazowe treści i obrazy, chroniąc przed nimi świadomość, ale też zachowując całą ich jątrzącą moc, a teraz, gdy przyszedł moment ich przypomnienia czy też przebudzenia, ta moc zostaje wydobyta na jaw i domaga się przetworzenia.
Artyści swoimi dziełami dotykają zabliźnionych ran, odciśniętych przemocą znamion, stłumionych treści, wypartych obrazów, które w polską rzeczywistość i świadomość wprowadziło to sąsiedztwo. Przetworzenie jakiego próbują dokonać stanowić ma alternatywę wobec politycznego konfliktu wokół pamięci, tlącego się w stosunkach polsko-niemieckich oraz wobec polityki historycznej, usiłującej rozdrapywać zasklepione już rany. Nie chodzi zatem o stworzenie pomnika polskiej martyrologii, dlatego nie pojawia się tu najmniejsza nawet nuta patosu.
Artyści posługują się natomiast techniką dowcipu, która, jak zauważał Sigmund Freud, służy uwolnieniu tego, co zostało poddane stłumieniu lub wyparciu. Można zatem powiedzieć, że przez pracę dowcipu w wielu dziełach (Bajer, Berdyszak, Jarodzki, Knaflewski, Kosałka, Kuskowski, Libera, Łódź Kaliska, Truściński, Twożywo, Wunderteam) dokonuje się nie tylko ujawnienie, ale też pewne przepracowanie urazowych treści i obrazów, które wciąż obecne są w świadomości Polaków. W innych pracach niemieckie motywy wraz z ich brzemieniem są włączone do krytycznej pracy, której ukazane zostają elementy naszej rzeczywistości (Jakubowicz, Lewandowski).
Prezentowane są również dzieła, w których krytycznej rewizji poddany zostaje nasz stosunek do zachodniego sąsiada (Kowalska, Kowalski, Sejwa oraz Robakowski). W niektórych dziełach przebadany zostaje historyczny projekt (Polisiewicz), wykorzystana literacka historia (Grabowski) lub cytat z niemieckiej sztuki (Pawela) i codziennej ikonografii (Maciejuk) czy nawet dwuznaczny autorytet języka niemieckiego (Czerepok).
Wystawa Sąsiedzi/Nachbarn. Wątki niemieckie w polskiej sztuce współczesnej nie tylko ujawnia rozległy obszar zaniechania określającego polską świadomość narodową, ale jednocześnie ukazuje próby kreatywnego przepracowania tego stanu. Tylko takie przepracowanie, przeprowadzone na dużo większą skalę, umożliwić by mogło autentyczne dobrosąsiedztwo.
Jarosław Lubiak
Na wystawie pojawiły się prace takich artystów jak: Tomasz Bajer, Marcin Berdyszak, Hubert Czerepok, Arti Grabowski, Rafał Jakubowicz, Paweł Jarodzki, Leszek Knaflewski, Jerzy Kosałka, Monika Kowalska, Grzegorz Kowalski, Kamil Kuskowski, Leszek Lewandowski, Zbigniew Libera, Łódź Kaliska, Robert Maciejuk, Laura Pawela, Aleksandra Polisiewicz, Józef Robakowski, Zbigniew Sejwa, Przemysław Truściński, Twożywo, Wunderteam.
Kuratorzy wystawy: Kamil Kuskowski, Jarosław Lubiak
Drugim elementem projektu jest wystawa Sąsiedzi/Nachbarn. Wątki polskie w niemieckiej sztuce współczesnej, która będzie miała miejsce w Gdańskiej Galerii Miejskiej – Gdańskiej Galerii Guentera Grassa równolegle z wystawą w CSW Łaźnia w dniach od 23 kwietnia do 15 maja 2010 roku.
Sąsiedzi/Nachbarn. Wątki niemieckie w polskiej sztuce współczesnej.
Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia
Od 23 kwietnia do 15 maja 2010 roku
