W roku obchodów 100-lecia awangardy w Polsce Cricoteka pragnie przypomnieć pokaz prac Tadeusza Kantora i artystów z kręgu Cricot 2, który odbył się w 1979 roku się w Palazzo delle Esposizioni w Rzymie. Towarzyszył on przygotowanej przez Ryszarda Stanisławskiego i Muzeum Sztuki w Łodzi wystawie L’avanguardia polacca 1918–1978. S.I. Witkiewicz, costruttivismo, artisti contemporanei (Awangarda polska 1910–1978. S.I. Witkiewicz, konstruktywiści, artyści współcześni).
Bezpośrednim impulsem do przywołania tych wydarzeń stała się nieznana dotąd dokumentacja rysunkowa planów wystawy, zachowana w archiwum Achille Perillego. Kantor i Perilli – urodzony w Rzymie malarz, rysownik, twórca teatralny, wydawca, badacz awangardy – poznali się w 1968 roku na jugosłowiańskiej wyspie Korčula podczas pleneru poświęconego mozaice. Połączyła ich intelektualna zażyłość, która przerodziła się w długotrwałą przyjaźń. Perilli został oddanym promotorem twórczości Kantora we Włoszech; objął też – wraz z Konstantym Węgrzynem – stanowisko komisarza rzymskiej wystawy w której wzięli udział: Maria Jarema, Maria Stangret-Kantor, Zbigniew Gostomski, Kazimierz Mikulski, Andrzej Wełmiński i Roman Siwulak. Autorem koncepcji i aranżacji pokazu dzieł był sam Tadeusz Kantor. W ramach wystawy przedstawiono także cricotage Gdzie są niegdysiejsze śniegi.
Autorzy rzymskiej wystawy wpisali Tadeusza Kantora i artystów z kręgu Cricot 2 w poczet najistotniejszych polskich awangardzistów. W uznaniu tego gestu, sięgając do planów ekspozycji oraz zachowanej dokumentacji fotograficznej i filmowej, Cricoteka zdecydowała się przygotować pokaz inspirowany wystawą z 1979 roku. Na krakowską prezentację składają się dzieła wybrane spośród tych przedstawionych niespełna 40 lat temu w Rzymie. Zestawiając je ze sobą w odmienny sposób i wyważając na nowo punkty aranżacji wystawy, autorzy projektu rewidują autorską koncepcję Tadeusza Kantora i budują między dziełami nowe relacje. Rozważają, w jakim stopniu mogli pozostać wierni założeniom rzymskiej eskpozycji, a w których miejscach zmuszeni byli od nich odstąpić – i dlaczego. Wystawa w Cricotece jest hołdem złożonym współautorom wystawy Le opere di Tadeusz Kantor. I pittori di Cricot 2. Il teatro, a zarazem twórczym przepracowaniem tej różnorodnej kolekcji prac, próbą spojrzenia na nie z dzisiejszej perspektywy.
Twórczość Tadeusza Kantora została wyeksponowana w sali wystaw czasowych Cricoteki. Pokaz otwierają zachowane w prywatnych zbiorach i nieprezentowane dotychczas szkice do wystawy rzymskiej oraz jej makieta. Artysta rozrysował w nich układ poszczególnych sal, wraz z rozmieszczeniem prac na poszczególnych ścianach. Projekty stały się punktem wyjścia do krakowskiej wystawy, unaoczniając jej pierwotną ideę oraz proces powstawania autorskiej aranżacji. W pewnym sensie ujawniają też klucz prezentacji prac artysty w Cricotece.
Dzieła zaprezentowane na wystawie – zarówno malarstwo, jak i obiekty – ilustrują kolejne stadia ambalaży, które determinowały twórczość artysty, począwszy od połowy lat 60. Ambalaże, czyli opakowania rzeczy, ludzi, zjawisk, a nawet pamięci, wyłoniły się z próby przekroczenia przez Kantora taszystowskiej materii obrazu oraz potrzeby dotarcia do natury przedmiotu. Ich tkanką była realność najniższej rangi i gest opakowania, rozpościerające się „od śmietnika do wieczności”. W pierwszych ambalażach artysta dokleja do płócien papierowe torby, koperty, później parasole i elementy garderoby. Następnie tworzy ambalaże konceptualne, opakowania skrywające ludzkie figury, ambalaże niefiguratywne i takie, które wykorzystują typowe dla Kantora motywy (np. przedmioty wyrzucone poza płótno). Powstają także obiekty będące skrzętnym opakowaniem dla prywatności twórcy, prezentujące obszary na wskroś intymnie: przeszłość, miłość, pamięć po najbliższych. Ich zapakowanie – wedle artysty – uchroni je przed wszystkim zewnętrznym, także przed śmiercią.
Kantor uważał swoje ambalaże za prace, które najlepiej reprezentują wątki awangardowe, a właściwie – postmodernistyczne marginesy awangardy.
W przestrzeni sali teatralnej – dostosowanej z tej okazji po raz pierwszy do potrzeb ekspozycyjnych – przedstawiono wybór prac artystów zaproszonych przez Tadeusza Kantora do udziału w rzymskiej wystawie. Byli to współtwórcy Teatru Cricot 2, a zarazem malarze, których Kantor określał mianem attori pittori (aktorzy malarze). W gronie znaleźli się: Maria Jarema, Maria Stangret-Kantor, Zbigniew Gostomski, Kazimierz Mikulski, Andrzej Wełmiński i Roman Siwulak. Choć twórczość malarska wszystkich tych artystów była względem siebie bardzo różna, z łatwością można wykazać jej cechy wspólne. Bez wątpienia wszystkie prezentowane dzieła wpisują się w ramy neoawangardy i dialogu z obrazem jako medium.
Opieka kuratorska: Małgorzata Paluch-Cybulska
Biel kolorem śniegu. Tadeusz Kantor i Artyści z kręgu Cricot 2. Rzym 1979
Od 4 marca do 11 czerwca 2017
Wernisaż: 3 marca, godz. 18.00
Cricoteka, ul. Nadwiślańska 2-4, Kraków
Galeria-Pracownia Tadeusza Kantora, ul. Sienna 7/5
