Dla Polaków, dotkniętych we wrześniu 1939 druzgocącą klęską, Rumunia jawi się bezpieczną przystanią. W jej stronę rusza fala uchodźców, w tym najwyższa reprezentacja państwa polskiego. Dwa różne społeczeństwa, nieznające się nawzajem, historia sprawdza w przymusowym braterstwie.
IRENA BIAŁECKA-TARASOW siostra PCK
W Babadag było sporo cywilów, nienadających się do wojaczki. Spotykaliśmy się wszyscy w Domu Polskim albo restauracji u Pietki. Polacy pili mnóstwo wina, nie wypadało odmawiać gospodarzom. Rumuński zwyczaj to picie wina szklankami. Nasze głowy, nieprzyzwyczajone, kiwały się zbyt szybko i zbyt często. Ja i Irena [również siostra PCK] upijałyśmy się na wesoło. Adam był tragiczny, Stach liczył odciski, zdejmując za ciasne buty, starszy pan Józef śpiewał hymn Polski, inni płakali i wspominali Polskę i złorzeczyli Hitlerowi.
Mieliśmy i obowiązki. Kobiety opiekowały się chorymi, ciężarnymi i dziećmi. Byliśmy zorganizowani, mieliśmy prezesa, sekretarza, komisję, dostawaliśmy 100 lei dziennie, co starczało na zapłacenie mieszkania i skromne życie. O ubraniu nie było mowy, nosiliśmy więc szynele wojskowe.
Babadag
JERZY K. MACIEJEWSKI w dzienniku
Na stację w Oknicy [Ocniţa] przyjechał pociąg kąpielowy; być może nawet ten sam, który swego czasu był w Babadag. Wielu pokąpało się już od rana, przed pójściem na nabożeństwo, ja dokonałem tej czynności dopiero po południu. Boska to rzecz wykąpać się od stóp do głów w wielkiej obfitości gorącej wody, nie bać się, że się rozpryska na podłogę lub pod wannę. I niech Bóg da zdrowie rumuńskim inicjatorom tego rozporządzenia, które oby powtarzało się jak najczęściej.
[…]W Bukareszcie w hotelu „Lyon” wykryto bandę fałszerzy wiz wyjazdowych z Rumunii. O wizy te specjalnie trudno, bo trzeba po nie stawiać się osobiście, przedkładając papiery stwierdzające stosunek do służby wojskowej. Nie wyobrażam sobie jednak rozporządzenia tego w praktyce, boć przecież nie wolno wydalać się poza obręb obozu, zwłaszcza zaś jechać do Bukaresztu. No, ale wszelkie przepisy są na to, by je obchodzić… Tym bardziej, gdy się dysponuje odpowiednią ilością lei.
Poza tym mówią o przyłapaniu w porcie Konstanca kilkudziesięciu ludzi z fałszywymi paszportami polskimi. Do Konstancy ludzie jadą, bo stamtąd statki angielskie zabierają Polaków bez żadnych wiz i wszelkich ceregieli.
Ocniţa, 1 listopada 1939
KPT. STANISŁAW CZEREPIŃSKI
Gdy się obóz już zorganizował, apele były coraz rzadsze, co dwa–trzy dni, potem co tydzień, a w końcu apele były piętnastego i pierwszego każdego miesiąca, gdy odbierało się pobory. Przy wypłacie obecność każdego była sprawdzana okazaniem legitymacji z fotografią i odnotowywana w książce obecnych. […]
Spacery dla internowanych z początku były nieograniczone, później jednak, w miarę ucieczki oficerów do Bukaresztu i dalej, zostały ograniczone z jednej strony do mostu przy Căciulacie, z drugiej strony do mostu Jiblea i do mostu w stronę Vâlcea. Tu stały posterunki rumuńskie, które zresztą nie bardzo na to zwracały uwagę – jeżeli tylko zapalono z nimi papierosa i zapewniono, że się wróci podczas ich służby, co było zawsze przez nas dotrzymywane.
Călimăneşti
SEKRETARIAT GENERALNY RUMUŃSKIEGO MON do Generalnego Komisariatu ds. Ewidencji i Pomocy Polskim Uchodźcom
Zapomogi na żywność i utrzymanie zostały przyznane polskim uchodźcom tytułem pomocy, a nie jako przywilej. […]
Jeżeli chodzi o odzież wierzchnią i bieliznę, mamy problem z zaopatrzeniem nawet naszego wojska, dlatego bardzo ciężko będzie zapewnić te produkty internowanym Polakom. Ministerstwo Obrony Narodowej przedsięwzięło jednak kroki, w granicach swoich możliwości, i wysłało do obozów internowania skórę oraz podeszwy niezbędne do naprawy obuwia.
Powzięto odpowiednie kroki, aby budowane obecnie baraki były wyposażone w łóżka.
Polepszenie warunków życia polskich uchodźców wojskowych jest możliwe tylko wówczas, gdy rząd przyzna Ministerstwu Obrony Narodowej niezbędne środki.
Bukareszt, 13 listopada 1939
JERZY K. MACIEJEWSKI w dzienniku
Rzecz zdumiewająca: Rumunia, kraj analfabetów, chłopstwa, kraj „dziadów”, jak się u nas pogardliwie ich nazywa, ma szereg wielkich dzienników o dużym nakładzie, mieszczących się w olbrzymich gmachach. […] Jakież tu mnóstwo wspaniałych samochodów! Jakie taksówki, jakich marek! Jak się miasto szalenie rozbudowuje! Ile tu gmachów, słusznie w naszej proporcji mogących uchodzić za drapacze chmur! Burzy się mnóstwo domów, aby odsłonić inne, by opróżnić miejsce dla mających dopiero powstać, by utworzyć plac. Ale zarazem jest to miasto kontrastów. Tu jak rzadko kiedy widać wzrastanie, bogacenie się miasta, jak z wschodnioeuropejskiego przekształca się w nowoczesną stolicę. […]
Wszystko blednie wobec niecodziennego przeżycia: […] w teatrze „Comedia” zespół polskich artystów z [Ireną] Eichlerówną na czele wystawił Uciekła mi przepióreczka Żeromskiego. […] Publiczności w teatrze dużo, wśród niej wielu Rumunów. Dla nich to egzotyczne przedstawienie. Przede mną siedzi kobieta w ubraniu przerobionym z wojskowego płaszcza. Poza tym wszystko jak na normalnym przedstawieniu w kraju. […] Gong. Kurtyna idzie w górę. Na scenie wiejska klasa szkolna […]. Niezapomniany wieczór, kiedy w obcej stolicy z desek scenicznych padały w słuchaczy słowa przestrogi, jakże – wydaje mi się – daremne.
Bukareszt, 18 listopada 1939
