Nie tylko wprowadzi to dodatkowe urozmaicenie kompozycyjne ale przede wszystkim skłoni artystę do podjęcia próby poukładania i zrytmizowania wewnętrznego świata zniszczonych, zużytych i przetartych elementów.
Drugi okres przeplata się w sposób naturalny z pierwszym i datowany jest na lata 1960-1963. Artysta wprowadza do prac czynnik porządkujący w formie podziału wertykalnego i horyzontalnego. Wykorzystując te same uszkodzone materiały dokonuje wewnątrz pola pracy ogólnego porządkowania i podziału za pomocą cienkich listewek. Początkowo nie są one nadto rygorystyczne.
W miarę upływu czasu kompozycja pionów i poziomów stanie się coraz bardziej przemyślana. Klarowne zestawienie akcentów jasnych i ciemnych, świadome rozłożenie kolorystycznych efektów zużytych struktur, zacznie określać jasno sprecyzowany cel artysty. Będzie nim dążenie do oczyszczenia obrazu z nagromadzonych, niepotrzebnych już elementów. Obrazy wykonane w technikach mieszanych dają nadspodziewane zestawienia i melanże kolorystyczne.
Obserwujemy całą paletę zróżnicowanych gam monochromatycznych. Pojawiają się wszystkie odcienie rudości, brązów, oliwkowych zieleni, szarości i różów. Elementy składające się na całość tego rodzaju prac są umiarkowanie wypukłe, delikatnie rzeźbiarskie.
Próby formułowania się indywidualnego języka konstrukcji obrazu rozpoczęte w “Konkretach” i “Strukturach” zaowocowały w kolejnym etapie twórczości Adama Marczyńskiego w postaci “Kompozycji układów zmiennych”. Granica oddzielająca formy o charakterze strukturalnym od prac sensu stricte geometrycznych jest bardzo subtelna. W 1963 r. artysta dokonał brzemiennej w skutkach decyzji – a mianowicie wprowadził do obrazu element ruchomy w postaci prostokątnej klapki na zawiasach.
Ten kluczowy moment, jeden z najważniejszych w całej twórczości Marczyńskiego, wyznacza cztery chronologiczne etapy w których powstają kolejno: “Kompozycje układów zmiennych”, “Reliefy białe”, “Reliefy kolorowe” i “Refleksy zmienne”. “Kompozycje układów zmiennych” są zbudowane na zasadzie wprowadzenia do obrazu rygoru geometrycznego.
Element ruchomy spełnia tutaj nie tylko formę dekoracyjną ale również kreatywną, dzięki niemu bowiem tworzy się układ zmienny. Kompozycje te stanowiły bez wątpienia ważkie intelektualne rozwiązanie artystyczne. Pozostawały faktem bez precedensu i spełniły rolę prekursorską w stosunku do późniejszych tego typu działań w sztuce polskiej. Podważyły dotychczasową definicję i estetykę obrazu malarskiego, wprowadzając koncepcję dzieła pojętego jako układ zmienny.
Po raz pierwszy w Polsce dawały widzowi-odbiorcy możliwość we współuczestniczeniu w kreacji obrazu. Najważniejszą cechą tych obrazów jest bezsprzecznie ich “otwartość” na interwencję zewnętrzną.
Kolejny etap to “Reliefy białe”. Są to prace o prostej kompozycji, opartej na regularnych podziałach geometrycznych. Najczęściej monochromatyczne: białe lub szare, rzadko ugrowe, nie mające we wcześniejszych realizacjach żadnych odpowiedników. Ich specyficzna surowość doprowadzona zostaje do maksymalnej ascezy ujęcia, do harmonijnego wyciszenia efektu końcowego. “Reliefy białe” kontynuują element “gry” z widzem. Są pozbawione zbędnych szczegółów ale jest w nich ruch i ulotność.
Na przełomie 1966 i 1967 r., powstają natomiast wielokolorowe elementy zmienne (“Relief zmienny 06”, “Refleks zmienny 15”). Stanowią krótki epizod w twórczości Adama Marczyńskiego. Antycypują “Refleksy zmienne” i są jak gdyby wstępną fazą doświadczeń artysty w kwestii zagadnienia koloru. Są one kolejnym krokiem w drodze o myśleniu na temat roli koloru i funkcji elementu zmiennego w obrazie. Ich kompozycja jest odmienna od ściśle wywarzonej, geometrycznie przemyślanej koncepcji “Reliefów białych”. Artysta rezygnując z ograniczenia jakim jest użycie tylko jednego koloru, wprowadza wielobarwne elementy zmienne a także zróżnicowane kolorystycznie podłoże. Daje mu to o wiele większe możliwości przestrzenne i wyrazowe dzieła. Ewentualność tworzenia wciąż nowych wariantów układu za pomocą zróżnicowanych pod względem wielkości modułów w polach kolorowych prostokątów jest nieograniczona.
“Refleksy zmienne” to kompozycje działające barwami mocnymi i kontrastowymi. Kwadratowe, rzadziej prostokątne kasetony zmieniają się. Płytka osadzona na osi przebiegającej przez ich środek, nie jest już pokryta matowym akrylem, lecz połyskliwą barwą. Artysta wprowadza kolejne novum – kolor strukturalny. Charakteryzuje się on srebrzysta barwą, zbliżoną do pancerzy chitynowych niektórych owadów. Ruchome płytki elementu zmiennego obracają się wokół osi symetrii, przy czy kasetony w których się znajdują , mogą tworzyć układy horyzontalne, wertykalne oraz diagonalne pod kątem 45°. Możliwości manewrowania w ramach jednej kompozycji jest bardzo wiele. Eksperymenty podjęte przez Adama Marczyńskiego w “Kompozycjach układów zmiennych” klasyfikowane są do grupy poszukiwań w dziedzinie post-konstruktywistycznej penetracji zagadnień przestrzeni i światła.
