Aktywne strony internetowe, w których przedstawia się ofertę edukacyjną, posiada 717 na 1025 istniejących muzeów co daje blisko 70% instytucji muzealnych.1 Niektóre instytucje kultury proponują np. internetowe warsztaty czy też lekcje dla niepełnosprawnych.
W tym miejscu należy zastanowić się na możliwością wykorzystania zdjęć czy wizerunków pracowników, zrobionych właśnie podczas warsztatów. Czy istniej możliwość udostępniania takich zdjęć np. na stronach internetowych, czy istnieje wreszcie możliwość przedstawianie np. nagranej lekcji muzealnej on-line.
Celowo pomijam tu kwestie związane z obecnością innych osób i utrwaleniem oraz rozpowszechnieniem ich wizerunków. Omawiana sytuacja dotyczy wykadrowania samej postaci pracownika instytucji muzeum. Analizie poddana zostanie sytuacji gdy instytucja utrwala wizerunek pracownika właśnie podczas warsztatów. Jak się wydaje pracownika instytucji, w takim przypadku można per analogiae uznać za artystę wykonawcę.
Problematyka pracowniczego artystycznego wykonania nie została uregulowana odrębnie w prawie autorskim. Aby rozpocząć analizę kwestii związanych z wizerunkiem pracownikiem jako aktora (bo chyba tak należało by tę kwestię rozpatrywać) koniecznym wydaje się przedstawienie problematyki samego artystycznego wykonania.
Art. 85 ust. 2 pr.aut.94 stanowi natomiast iż „artystycznymi wykonaniami, w rozumieniu ust. 1, są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania”.
M. Czajkowska – Dąbrowska2 uznaje iż działania korepetytorów, nauczycieli śpiewu, baletmistrzów czy kierowników chórów nie są działaniami artystycznymi.
Odmiennego zdania jest A. Szewc3, który uznaje, iż pogląd o nie zaliczaniu do artystów wykonawców m.in. korepetytorów czy nauczycieli śpiewu jest dyskusyjny, stwierdzając jednocześnie iż „z całą pewnością poza nawias wyłączyć można (…) te osoby, których wkład w powstanie artystycznego wykonania miał charakter organizacyjny (kierownik produkcji, intendent itp.).
Pracownik instytucji, który przygotowuje scenariusz wykładu/warsztatu/lekcji, będącej utworem, a następnie w sposób twórczy wykonuje ów utwór, może w określonych przypadkach być traktowany jako artysta wykonawca.
W zakresie pracowniczego artystycznego wykonania – ustawa nie kreuje tutaj żadnych nowych uregulowań odsyłając w art. 92 pr.aut.94 do stosowania do artystycznych wykonań art. 12 pr.aut.94
Oznacza to iż w przypadku jeśli mamy do czynienia z pracowniczym artystycznym wykonaniem (pracownik – przewodnik w instytucji, pracownik podczas tzw. lekcji muzealnej/warsztatu) to pracodawca nabędzie prawa pokrewne (tj. prawa do artystycznych wykonań), o ile umowa o prace nie stanowi inaczej. Przepis ustawy ma charakter dyspozytywny tj. pozostawia wolę stron w innym ukształtowaniu uprawnień pracownika i pracodawcy. Oczywistym jest jednak, iż w przepisie (podobnie jak w przypadku pracowniczych praw autorskich) mowa jest o prawach majątkowych nie zaś osobistych.
W doktrynie przeważa pogląd iż momentem nabycia praw do artystycznego wykonania jest moment „realizacji artystycznego wykonania”4.
Oznacza to iż z chwilą realizacji artystycznego wykonania (co jest – jak się wydaje – odpowiednikiem ustalenia w przypadku utworu) pracodawca nabędzie prawa do artystycznego wykonania. Będzie zatem uprawniony do swobodnego zawierania umów o wykorzystywanie artystycznego wykonania z osobami trzecimi.
W kontekście prawa do wizerunku – według poglądów doktryny, m.in. A. Matlak, T. Grzeszczak – wizerunek aktora staje się integralną częścią artystycznego wykorzystania i tym samym prawo do wykonania pochłania prawo do wizerunku artysty wykonawcy. Autorzy ci wskazują jednocześnie przykłady gdzie wykorzystanie maski artystycznej nie stanowi artystycznego wykonania (prezentacja fotosów z filmu czy przedstawienia teatralnego)5.
Podnieść należy jeszcze kwestie, choć już tylko na marginesie, wizerunku aktora grającego w utworze audiowizualnym. Zgodnie z art. 87 pr.aut.94„jeżeli umowa nie stanowi inaczej, zawarcie przez artystę wykonawcę z producentem utworu audiowizualnego umowy o współudział w realizacji utworu audiowizualnego przenosi na producenta prawa do rozporządzania i korzystania z wykonania, w ramach tego utworu audiowizualnego, na wszystkich znanych w chwili zawarcia umowy polach eksploatacji”.
Oznacza to domniemanie iż artysta zawierający umowę z producentem utworu audiowizualnego nie musi zawierać odrębnej umowy o rozpowszechnianie wizerunku. Za producenta utworu audiowizualnego zgodnie z art. 15 pr.aut.94 uznaje się (jest to domniemanie prawne) osobę której nazwisko lub nazwę uwidoczniono w tym charakterze na przedmiotach, na których utwór utrwalono, albo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Można sobie wyobrazić np. sytuację gdy producentem będzie pracodawca (instytucja kultury). Wówczas zgodnie z art. 92 pr.aut.94 w zw. z art. 12 pr.aut.94 i w zw. z art. 86 pr.aut.94 muzeum nabędzie prawo do artystycznego wykonania na wszystkich polach eksploatacji.
Podsumowując – jeśli pracownik instytucji, w swoim zakresie obowiązków pracowniczych, ma zapis o „prowadzeniu warsztatów/lekcji muzealnych” opowiadam się za tezą, iż pracodawca nabędzie prawa pokrewne do artystycznego wykonania. Przy czym moment nabycia praw pokrewnych jest moment samego artystycznego wykonania. Instytucja będzie mogła rozpowszechniać takie artystyczne wykonanie również na własnych stronach internetowych.
