Naruszenie praw autorskich – odpowiedzialność naruszyciela

Ochrona praw autorskich majątkowych

Kolejnym rodzajem praw autorskich są prawa autorskie majątkowe. Prawa autorskie majątkowe uregulowane są w art. 17 pr.aut., zgodnie z którym „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu”.

Ochrona praw autorskich majątkowych może przebiegać zarówno na płaszczyźnie cywilnej jak i karnej. To co warto wskazać, to fakt, że odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich jest ukształtowana bardzo restrykcyjnie. Co to oznacza? Odpowiedzialność naruszyciela powstaje przez sam fakt wkroczenia w sferę monopolu autorskiego i nie jest zależna od winy lub braku winy sprawcy. W praktyce znaczy to tyle, że naruszający prawo autorskie nie może się obronić stwierdzeniem, że dołożył szczególnej staranności w celu np. znalezienia autora czy nawiązania z nim współpracy. Co ważne – wszelkiego rodzaju utwory, które są prezentowane anonimowo w sieci – również są chronione przez prawo autorskie. Stąd naruszyciel nie może obronić argumentem, iż utwór znaleziony został w sieci internetowej, nie było możliwości kontaktu z autorem, dlatego też skorzystano z niego. Oczywiście jest możliwość korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku publicznego, jednak wtedy należy przestrzegać dość szczegółowych wytycznych zawartych w przepisach ustawy.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 pr.aut. „uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1. zaniechania naruszania;
2. usunięcia skutków naruszenia;
3. naprawienia wyrządzonej szkody
4. wydania uzyskanych korzyści”.

Naprawienie wyrządzonej szkody może być dwojakie: albo poprzez korzystanie z zasad ogólnych (czyli wykazanie faktycznie poniesionych strat), albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, lub jeśli naruszenie było zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia. Stosowne wynagrodzenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to honorarium, jakie otrzymywałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia.

To jednak nie są jedyne uprawnienia jakich może żądać twórca. Na mocy bowiem art. 79 ust. 2 pr. aut twórca może się domagać:

1. jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części, albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;
2. zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.

Kolejnym – trzecim rodzajem prawa autorskiego – jest prawo zależne, które jest rozumiane jako uprawnienie do przeróbki, adaptacji, modyfikacji. Zgodnie z art. 2 ust. 1 prawa autorskiego „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego”. Aby móc rozporządzać i korzystać z opracowania należy mieć zgodę twórcy pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Jeśli chodzi o bazy danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na samo sporządzenie opracowania.

Twórczym opracowaniem^[4] – w świetle prawa autorskiego będzie więc: przeniesienie na inną technikę artystyczną, adaptacja układu muzycznego, przeróbka na muzyczne instrumenty mechaniczne i przeniesienie na taśmę filmową, inscenizacja dramatów czy aranżacje muzyczne. W kontekście urzędu o prawie autorskim zależnym warto pamiętać przy różnego rodzaju logotypach (i ich ewentualnym „liftingu”), ulotkach (i ich tłumaczeniu), czy np. „odświeżeniu” medalu okolicznościowego wręczanego dla zasłużonych mieszkańców miasta. Na takie działania trzeba mieć zgodę twórcy pierwotnego. Pamiętać należy, że twórca – nawet jeśli przeniósł prawa autorskie majątkowe na urząd – zachowuje prawa zależne (chyba, że co innego jest w umowie łączącej strony).

I tutaj ciekawa kwestia – nie bardzo wiadomo czy prawo zależne jest prawem majątkowym czy osobistym. Większość jednak z doktrynerów skłania się ku stwierdzenie, iż bliżej jest do prawa majątkowego niż osobistego. Ale może uznać również osobisty charakter roszczeń. Wybór – prawo majątkowe lub osobiste – będzie rzutował na kwestie dotyczące odpowiedzialności.

Naruszenie prawa autorskiego i dóbr osobistych.

Warto wskazać, że naruszenie prawa autorskiego może też być połączone z naruszeniem dóbr osobistych. W kontekście praw autorskich osobistych należy zwrócić uwagę, iż w obecnej ustawie nie unormowano zagadnienia tzw. „ujmy” dla autora wskutek naruszenia jego praw. Chodzi tutaj m.in. o dobrą sławę bądź dobre imię samego twórcy (a nie „dobre imię” utworu). Wydaje się, że są dwa możliwe rozwiązania. Działanie naruszyciela może powodować naruszenie dobrego imienia i tym samym być chronione w ramach art. 23 i 24 kodeksu cywilnego. Można tez wywodzić, że odpowiednikiem działania naruszyciela, jest naruszenie rzetelnego wykorzystywanie utworu – czyli prawa autorskiego osobistego.