Podróż na mityczny wschód, na dzikie kresy, w miejsce, gdzie wódka jest bogiem, a wiara nałogiem, jest okazją do zgłębienia najmroczniejszych żądz, do posunięcia się za daleko, a nawet jeszcze dalej. Zakrapiana balsamem Wigor wiwisekcja, eksperyment poznawczy: ile Słowianina jest w Polaku, ile Polaka jest w Ukraińcu, ile Ukraińca w Polaku, ale też czy Ukrainiec to gatunek Polaka, Ruskiego, może na odwrót, a może jeszcze coś zupełnie innego – taka jest błyskawiczna niczym kozacka szarża, próba syntezy narracji książki Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian.
Każdy kto zna z własnego doświadczenia smak podróży na Ukrainę, wie że książka ta jest prawdziwa. I nie chodzi tutaj o wierność faktom – wszystkie te historie, sprzedawane nam przez autora, mogą być od początku do końca zmyślone, ale mimo to doskonale oddają całokształt naszego wyobrażenia o kraju wschodnich sąsiadów. Bo nie jest to książka o Ukrainie, ale o naszym postrzeganiu Ukrainy, a więc o całym zestawie sentymentów, resentymentów, lęków, rojeń, uprzedzeń, fascynacji, fantazji i kompleksów.
Być może w powyższym zestawieniu najbardziej kontrowersyjne są właśnie kompleksy, bo wydawać by się mogło, że Polacy po to jeżdżą na Wschód, żeby się z kompleksów leczyć. Osobiście uważam jednak, że symbolem skrywanego kompleksu niższości jest przelewający się w ilościach przemysłowych na kartkach książki tajemniczy lek na potencję, którym upijają się nieustannie goszczący na Ukrainie Polacy. Balsam Wigor symbolizuje lęk przed zachodnią impotencją i podziw dla wschodniej witalności. Bo nawet jeśli ukraińskie piękności postrzegane są głównie jako prostytutki i żony na eksport, a ukraińskie osiłki jako mafia i dresy, to jednak gdzieś głęboko Polak czuje się wobec tego żywiołu onieśmielony, mało słowiański, mało prawdziwy. Mało męski.
Ziemowit Szczerek bierze nas w podróż po Ukrainie przejaskrawionej. Próżno szukać u niego rzetelnych opisów odwiedzanych miejsc. Szczerek uprawia bowiem gonzo, czyli gatunek pseudoreportażu, w którym nie liczy się prawda, ale akcja, nie liczą się fakty, ale poziom hardcoru. Jeśli szukasz przewodnika po lokalnych specjałach, dostaniesz przewodnik po bimbrowniach i kanałach przemytu kokainy. Jeśli chcesz dowiedzieć się czegoś o lokalnym kolorycie, obejrzysz obskurne podwórka i rozpadające się kwatery bez ciepłej wody. Zamiast wycieczki do muzeum, będzie mordobicie. Innymi słowy bród, smród i metaamfetamina.
Czy właśnie taka jest Ukraina? Trochę tak, trochę nie. A dokładniej – jest na tyle, na ile Polska jest taka w przekonaniu statystycznego Niemca. Kwestia punktu widzenia, obycia i tego, co kto robił podczas pobytu u wschodniego sąsiada. Ale nie o to chodzi. W Przyjdzie Mordor i nas zje… dostajemy gotowy zestaw opowieści, które chcielibyśmy opowiedzieć naszym znajomym po powrocie z wycieczki na Ukrainę. Wschodni hardcore – picie z Ruskami, łapówkarstwo na każdym szczeblu funkcjonowania państwa od milicjanta począwszy na sprzątaczce w hotelu skończywszy, bieda, rudery, mafia, bezwzględność. Polak, który wrócił z Ukrainy, potrzebuje tych historii. Potrzebuje, żeby pokazać jak bardzo jest fajny i kozak, i w ogóle że ma jaja, bo przeżył i wrócił. A tam jest Wild, Wild East…
Ale czy w takim razie jest to książka do czegokolwiek potrzebna? Skoro dostajemy w niej tylko zestaw klisz z własnych stereotypów i utartych przekonań, to może jest to czytadło bez sensu? A jednak nie, bo w słodkim sosie absurdu i groteski, dostajemy gorzką prawdę o naszym polskim prowincjonalizmie, kompleksach i małostkowości. O tym że dalej „Polska od morza do morza” i że wciąż gdyby nie „sto dwadzieścia lat zaborów”. I jeszcze: „Jedna bomba atomowa i wrócimy znów do Lwowa”.
Jest to książka, którą czyta się świetnie. Od początku jest zabawnie, kolejne rozdziały są ekscytujące, śmiech, zaskoczenie, wypieki na twarzy. Ale kiedy kończymy czytać, robi się człowiekowi niedobrze. Czujemy niesmak, mamy moralniaka. Bo to wszystko, co się wydarzyło jest prawdą, pijackie niemal zamroczenie mija i okazuje się, że my to my i nawet w odległych zakątkach Ukrainy pozostaliśmy tak samo śmieszni i godni pożałowania. Śmialiśmy się z siebie samych, jakkolwiek by to banalnie nie brzmiało. Myśleliśmy, że bawimy się kosztem Ukraińców, ale to naszym kosztem się zabawiono.
P.S. Po tej książce miałem flashback, podłe zejście i kaca. Bo też byłem kiedyś jednym z tych przemierzających książkę i ukraińskie bezkresy plecakowców – żądnych wrażeń i ukraińskiego hardcoru. I też całowałem polską ziemię po przekroczeniu granicy w Medyce… Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa!
