W przepastnych magazynach instytucji kultury znajdują się stare fotografie reporterskie. Czy można je wykorzystać? Czy można je opublikować w Internecie? Jest to niezmiernie interesująca tematyka.
Za tzw. „stare fotografie reporterskie”, na potrzeby niniejszego artykułu, uznać należy fotografie powstałe przed 1994 rokiem. Ma to istotne znaczenie, dlatego że pod rządami poprzednich ustaw o prawie autorskim – fotografie reporterskie nie były przedmiotem ochrony prawno-autorskiej.
Jak zdefiniować fotografię reporterską?
By przejść do analizy prawnej dotyczącej statusu prawnego „starych” fotografii reporterskich, należy określić, zdefiniować fotografię reporterską.
Fotografia reporterska akcentuje przedmiot fotografii, czyli reporterski charakter. Sam reportaż – do którego nawiązuje ta kategoria utworów – to zgodnie z definicją leksykalną „żywy opis zdarzeń i faktów znanych autorowi z bezpośredniej obserwacji”1.
W uzasadnieniu jednego z wyroków Sąd 2 stwierdził, iż „reportaż jest opisem rozgrywających się na oczach autora zdarzeń, a fotografia reporterska jest uchwyceniem „na gorąco” obserwowanego zdarzenia, migawką tego, co się działo, a nie tłem, w którym wcześniej rozwijała się akcja”.
W dzisiejszym orzecznictwie dominuje pogląd, iż „zdjęcie reporterskie musi dotyczyć aktualnych zdarzeń. Kadr ma je dokumentować, bowiem prawo przedruku dotyczy tylko takich ram czasowych, w jakich zachowuje aktualność z punktu widzenia szybkości obiegu informacji”3.
UWAGA! Fotografia reporterska „jest efektem naocznej obserwacji lub uczestnictwa autora w wydarzeniach mających miejsce przed obiektywem jego aparatu. Fotograf sporządza “na gorąco” obraz utrwalający wybrany przez siebie fragment rozgrywającej się rzeczywistości”4.
W tym miejscu podnieść należy, iż dziś fotografia reporterska jest chroniona przez prawo autorskie, a co z fotografiami, które powstały w latach 1952-1994 (tj. pod rządami poprzednio istniejącej ustawy)?
Zgodnie z art. 5 pkt 3 pr.aut. z 1952 r. „nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego informacje prasowe i reporterskie zdjęcia fotograficzne”. Oznacza to, iż fotografie reporterskie stworzone przed 1994 r. nie były chronione w latach 1952 -1994. Ustawa o prawie autorskim z 1926 r. nie wyłączała tej kategorii fotografii spod ochrony. Wyłączenie fotografii reporterskiej z prawa z 1952 r. podyktowane było jak się wydaje – „zapewnieniu prasie nieograniczonego przez prawo autorskie dostępu do ilustracji informacyjnej”5. Prowadziło to do tego, że fotografia reporterska, która posiadała cechy twórcze, nawet mimo uczynienia zastrzeżenia o jakim mowa w art. 2 pr.aut. z 1952 r., i tak mogła być wykorzystywana i dowolnie rozpowszechniana z uwagi na fakt, że nie była przedmiotem prawa autorskiego z 1952 r.
Brak ochrony dla fotografii reporterskiej w ustawie z 1952 r. powoduje, iż… fotografie te nie są chronione przez dzisiejszą ustawę. Nie następuje tutaj tzw. „odżycie praw” z uwagi na fakt, iż odżycie praw dotyczy tylko tych praw, które wygasły. Nie obejmuje zaś dzieł, które nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego.
UWAGA! fotografie prasowe i reporterskie wykonane w latach 1952 – 1994 nie znajdują się pod ochroną prawa autorskiego
Reasumując powyższe rozważania
- jeśli instytucja kultury posiada tzw. fotografie reporterskie powstałe w latach 1952 -1994, na podstawie ustawy z 1952 r. – fotografie te nie stanowiły przedmiotu prawa autorskiego.
- Skoro nie stanowiły przedmiotu prawa autorskiego w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy, to nie są one chronione i dziś.
- Co do zasady mogą zostać opublikowane na stronach WWW.
UWAGA! Twórca mógłby – jak się wydaje – skorzystać z prawa do ochrony swojej twórczości na podstawie art. 23 k.c., w przypadku korzystania z jego twórczości przez podmioty trzecie, bez zapłaty wynagrodzenia dla twórcy
