Jerzy Lewczyński. Wspomnienie

2 lipca 2014 roku w Gliwicach zmarł Jerzy Lewczyński, urodzony w 1924 roku w Tomaszowie Lubelskim. W moim przekonaniu był najważniejszym żyjącym fotografikiem polskim.

Fotografię amatorsko uprawiał od czasów II wojny światowej. Poważniej zainteresował się nią na początku lat 50., w okresie realizmu socjalistycznego, tworząc – pod wpływem estetyki Jana Bułhaka – także prace socrealistyczne, w tym takie o konstruktywistycznej genealogii. W latach 1957-60 był członkiem nieformalnej grupy, skupiającej oprócz niego Zdzisława Beksińskiego i Bronisława Schlabsa. W tym czasie, głównie dzięki Beksińskiemu, zradykalizował swe poglądy. Był zwolennikiem eksperymentu formalnego i sztuki nowoczesnej o awangardowym rodowodzie, sięgającej swymi tradycjami okresu międzywojennego. Wraz z Beksińskim i Schlabsem był uczestnikiem „pokazu zamkniętego” w Gliwickim Towarzystwie Fotograficznym w 1959 roku, nazwanego przez krytyka sztuki Alfreda Ligockiego „Antyfotografią” oraz wystawy fotografii w Galerii Krzywe Koło, kierowanej przez Mariana Bogusza.

W latach 1945-51 studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Od 1951 roku był członkiem Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, a od 1956 roku był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. W latach 80. i 90. wielokrotnie wchodził w skład Rady Artystycznej ZPAF. Od 1988 do 1993 był wykładowcą Wyższego Studium Fotografii ZPAF w Warszawie.

Prace w zbiorach: Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Folkwang w Essen, Musée de l’Elisée w Lozannie. W 2008 roku otrzymał w Łodzi, w Galerii Wschodniej, w której wcześniej wystawiał, nagrodę im. Katarzyny Kobro.

W latach 90. sformułował ostatecznie teoretyczną koncepcję „archeologii fotografii”, nad którą pracował od końca lat 60. Koncepcja ta w XXI wieku okazała się bardzo ważna dla fotografii zarówno o humanistycznej tradycji, jak i – przede wszystkim – postmodernistycznej, w której znika podmiot artystyczny i pojecie oryginalności.

Lewczyński był niezwykle otwartym humanistą, fotografikiem o bardzo szerokich horyzontach. To on skierował fotografię polską w kierunku jej „magiczności”, niezwykłości, a także, z drugiej strony, zacięcia ironicznego i sarkastycznego wobec fotografowanej rzeczywistości.

Był fotografem z pokolenia Zbigniewa Dłubaka, Urszuli Czartoryskiej, czy, najbliższego mu ideowo, Zdzisława Beksińskiego, którego twórczość podziwiał. Pokolenia, które debiutowało w okresie lat 40. i 50., a swą przeszłość łączyło z pojęciem nowoczesności i awangardyzmu.

Największa jego wystawa pt. Jerzy Lewczyński Archeologia fotografii. Prace z lat 1941-2005 (wraz z albumem opublikowanym przez wydawnictwo Kropka) miała miejsce w Muzeum Sztuki w Łodzi (2005), a następnie pokazana została w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie i zakończyła się w BWA w Katowicach, gdzie przy okazji zorganizowano duże sympozjum poświecone temu niezwykłemu artyści.

Jerzego Lewczyńskiego znałem od 1985 roku, kiedy dokonywałem zakupów jego prac do kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi. Był bardzo otwartym i sympatycznym człowiekiem. Pamiętam jak podczas sympozjum w Poznaniu w 1988 roku, zorganizowanego przy okazji wystawy Polska fotografia intermedialna lat 80., jako jeden z nielicznych stanął w obronie grupy Łódź Kaliska, która swoim zachowaniem prowokowała „starych awangardzistów”. Kilka razy w latach 90. byliśmy w jury Konfrontacji Fotograficznych w Gorzowie, które wówczas były bardzo ważną imprezą – o ile nie najważniejszą – konkursową i wystawienniczą.  Miło wspominam naszą współpracę przy okazji jego wystawy w Muzeum Sztuki w Łodzi w 2005 roku. Razem przez kilka dni zwiedzaliśmy Łódź, w tym cmentarz żydowski. Jerzy Lewczyński przyjaźnił się z wieloma osobami. Był prawdziwym autorytetem. Będzie go nam brakowało.