Najnowsza wystawa w krakowskim MOCAK-u Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg? to pierwszy od dłuższego czasu tak duży pokaz twórczości tego polskiego artysty, którego żywiołowe i niezwykle charakterystyczne realizacje niejednokrotnie wzbudzały wiele kontrowersji.
Bliskie, choć nie tożsame pop-artowi asamblaże, to znak rozpoznawczy twórczości Hasiora, niekwestionowanego mistrza w kolekcjonowaniu bezużytecznych skrawków rzeczywistości, które przetwarzał potem w oryginalny sposób. Zapalony sportowiec i fan motocykli, kaowiec, wielbiciel fotografii i utalentowany rzeźbiarz, buntownik i prowokator, który uwielbiał się sprzeczać – tak w telegraficznym skrócie można przedstawić sylwetkę Hasiora, absolwenta warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, którego największa sława przypadała na lata 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy to stał się „towarem eksportowym” polskiej sztuki, niedocenianym i niezrozumianym przez rodzimą publiczność i krytyków, głównie z powodu wykorzystywanych środków wyrazu. Artyście niejednokrotnie zarzucono, że jego sztuka to zwykły śmietnik, a zdziwiona publiczność z niesmakiem zastanawiała się, jak twórczość Hasiora może robić taką furorę za granicą, głównie w Skandynawii.
![Władysław Hasior, „Stary anioł“, 1965-81, asamblaż, 210 × 107 × 28 cm, ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi (źródło: materiały prasowe Muzeum) Władysław Hasior, „Stary anioł“, 1965-81, asamblaż, 210 × 107 × 28 cm, ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi (źródło: materiały prasowe Muzeum)](https://ownetic.com/magazyn/wp-content/uploads/2014/04/wladyslaw-hasior-stary-aniol-1965-1981.jpg)
Hasior uwielbiał eksperymentować – jego realizacje, dalekie od rzeźbiarskich inspiracji, bliskie były malarstwu, co doskonale widać w jego asamblażach. Tworzył także sztandary, które pomimo zachowania formy tradycyjnej, procesyjnej chorągwi, przyjmowały mroczny, groteskowy i nieco przerysowany charakter[1]. Dzieła dopełniały także ironiczne tytuły jego realizacji, które zmuszały do podjęcia dyskusji z samym artystą[2]. Nie należy też zapominać o jego słynnych Żelaznych organach (1966), które miały być jedynym grającym pomnikiem na świecie, a stały się kością niezgody z powodu słynnej dedykacji artysty, przeznaczonej dla „utrwalaczy władzy ludowej”. Istotnymi wydarzeniami w karierze Hasiora był wielki spektakl płonących Pegazów, który zafundował swoim widzom w latach 70. w Södertälje koło Sztokholmu, jak również „pochód” sztandarów w Łącku podczas Święta Kwitnącej Jabłoni, zaaranżowany w 1973 roku przy udziale wielotysięcznej publiczności.
Bez wątpienia różnorodność prac Hasiora sprawiała, że niejednokrotnie nazywany był „artystą totalnym”. I nie sposób się z tym stwierdzeniem nie zgodzić. Hasiora inspirowały żywioły ognia, wody, powietrza i ziemi, choć wyróżniał jeszcze jeden dodatkowy – ludzką fantazję. To właśnie on zdecydował o charakterze twórczości artysty, który pozwalał sobie na realizację najbardziej fantastycznych i absurdalnych wyobrażeń.
*
O tym, że Hasior, pomimo swojego, mniej lub bardziej zamierzonego, flirtu z władzą ludową, na stałe wpisał się w historię polskiej sztuki, nikogo specjalnie przekonywać nie trzeba. Choć na pewno prowokujący staje się podtytuł wystawy jego prac w MOCAK-u, który porównuje go do amerykańskiego pop-artysty Roberta Rauschenberga. Oczywiście podobieństwa w twórczości obydwu twórców jak najbardziej są, ale ich realizacje miały zupełnie inny kontekst kulturowy. Co gorsza, Hasior nie znosił porównań z Rauschenbergiem, stąd też podtytuł ekspozycji można uznać za kompletnie nietrafiony. Nawet tłumaczenia Marii Anny Potockiej, że „w tym samym czasie bawili się podobnymi «klockami»”[3], stają się w tej kwestii niewystarczające, zwłaszcza że na tle Rauschenberga Hasior, pomimo że był twórcą bez wątpienia wybitnym, wypada nieprzyzwoicie blado. Oczywiście dla widzów frapujący pozostaje znak zapytania rozbrzmiewający w podtytule, mający, według kuratora Józefa Chrobaka, otwierać drogę do dyskusji. Jednakże nie otwiera, a wręcz ją zamyka, bo wystawa w krakowskim MOCAK-u stała się mimowolnie ekspozycją jedynie przypominającą dorobek twórczy Hasiora. Nie stawia ona pytań o konteksty historyczno-kulturowe, które są tak istotne w twórczości artysty, ani nie zachęca do rozważań samych widzów, snujących się leniwie po przestrzeniach galerii. Być może dokona tego katalog wystawy, który niebawem ma się ukazać.
![Wystawa „Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?”, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, 2014, fot. Rafał Sosin (źródło: dzięki uprzejmości Muzeum) Wystawa „Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?”, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, 2014, fot. Rafał Sosin (źródło: dzięki uprzejmości Muzeum)](https://ownetic.com/magazyn/wp-content/uploads/2014/04/wladyslaw-hasior-europejski-rauschenberg-mocak-2014-fot-rafal-sosin-025-540x359.jpg)
Spory plus ekspozycji to na pewno ilość prezentowanych prac, która jest ogromna. Zajmują one dwie sale i specjalnie zaaranżowane dwie osobne przestrzenie. Wystawa została zbudowana z fotografii, obiektów, sztandarów, asamblaży oraz filmów. Jedyną wskazówką do zrozumienia twórczości Hasiora staje się jednak jedynie skromny prospekt, odwołujący się do symboliki i wykorzystanych materiałów, obecnych w jego twórczości, który widz otrzymuje przy wejściu na ekspozycję. Szczególny nacisk kurator położył na realizacje Hasiora z lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Obecne są wspomniane wcześniej sztandary, między innymi Sztandar świąteczny (1968), Sztandar opiekunki (1971), Sztandar ekstazy (lata 70.) oraz Sztandar zielonej poetki (1972), jak i asamblaże utkane z najróżniejszych materiałów – głów lalek czy starych, zniszczonych ubrań, które tworzą niepokojący i dość przerażający w odbiorze krajobraz. Zebrane ze śmietnika i wysypisk bezużyteczne przedmioty, stały się dla Hasiora sposobem do zapisywania osobistych mitologii, jak i historii, które skazane są na pamięciowy niedowład. Pracami zapadającymi w świadomość są bez wątpienia realizacja Ochotnik (1965) z odłamkami szkła, które zostały wepchnięte w zniszczone ubranie, jak i praca z zasztyletowanym Jezusem i bochenkiem chleba, odwołująca się bezpośrednio do religijnej symboliki. Hasior bez wątpienia przerabia własne traumy i wyobrażenia, pozwalając im wyjść na zewnątrz – przemienić się w dramatyczne prace, tchnące smutkiem i nieustannym zmaganiem się ze sobą. Nawet Anioł Stróż (1964) jego autorstwa niewiele ma wspólnego z bezpiecznym wyobrażeniem boskiego ochroniarza, który na pewno nie rzuci się na ratunek w przypadku ewentualnego niebezpieczeństwa. Ciemny obiekt Hasiora przypomina raczej demona, aniżeli dobrotliwego anioła.
![Wystawa „Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?”, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, 2014, fot. Rafał Sosin (źródło: dzięki uprzejmości Muzeum) Wystawa „Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?”, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, 2014, fot. Rafał Sosin (źródło: dzięki uprzejmości Muzeum)](https://ownetic.com/magazyn/wp-content/uploads/2014/04/wladyslaw-hasior-europejski-rauschenberg-mocak-2014-fot-rafal-sosin-013-540x359.jpg)
Na kolejną część ekspozycji składają się fotografie Wojciecha Plewińskiego. W marcu 1962 roku fotograf odwiedził Hasiora w jego zakopiańskiej pracowni. Plewiński przyłapał artystę podczas twórczej pracy, dokumentując przy okazji realizacje, które zostały bezpowrotnie zniszczone. Artysta na odbitkach Plewińskiego pozuje na tle swoich asamblaży, smutnie, ale odważnie spoglądając w obiektyw lub paląc papierosa, leniwie odwracając głowę od aparatu. Ekspozycja została wzbogacona także o fotografie autorstwa Hasiora, których kolekcja składa się z ponad 20 tysięcy odbitek. Zdjęcia te miały odpowiadać kompozycji i symbolice jego prac –później prezentował je na specjalnych pokazach nazywanych „kinem”. Ostania odsłona ekspozycji składa się z fragmentów filmów Grzegorza Dubowskiego, który próbował stworzyć dokumentalną biografię artysty, czyli Żywioły Władysława Hasiora (1976), Wernisaż wśród jabłoni (1973) i Portret Władysława Hasiora (1968).
Wystawa w krakowskim MOCAK-u bez wątpienia próbuje przywrócić Hasiorowi pozycję należną w historii sztuki, zebrać w całość dorobek twórczy artysty. Jednakże, pomimo ogromnej ilości prac, zaproponowana narracja nie chce wciągnąć widza, który bezradnie przemierza galerię ze słowniczkiem symboli w dłoni. Ten niezwykły pod każdym względem artysta był twórcą i wizjonerem, który został przygnieciony przez własną wyobraźnię oraz otaczającą rzeczywistość. Tego wyraźnego akcentu brak całej ekspozycji, której głównym celem stało się tylko wystawienie ładnej laurki. Wystawa w MOCAK-u jest jak piękna książka – ma świetnie zaprojektowaną okładkę, jednakże jej treść wieje nudą. Szkoda, bo zapowiadało się ciekawie.
- K. Wincenciak, Władysław Hasior (1928-1999), „Gazeta. Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie”, 10 lutego 2014, s. 2.↵
- Tamże.↵
- Władysław Hasior – towar eksportowy Polski Ludowej [online], http://facet.onet.pl/znani/wladyslaw-hasior-towar-eksportowy-polski-ludowej/qeplb, [dostęp: 24.03.2014 r.].↵