Z raptularza czytelnika nowości poetyckich

KLICKA

Nic i wszystkie jego nice (oblubienice?). Zaczyna się od gry słów, a dochodzi się dalej, niż zaplanowano. Jeśli czytało się poprzedni tomik Barbary Klickiej, to można było sobie to i owo zaplanować. Lepiej jednak tego nie robić. To upokarzające dla poezji, dla jej intencji nowego wybuchu, ponownej niespodzianki. Podkreślam to z mocą, mamy do czynienia z książką, która wprost o to prosi. Niesłychana zręczność słów, kombinatoryczne mistrzostwo, wszechogarniające ironiczne igranie – tak bardzo tu po coś i o czymś. Pewnie, że wystarcza samo nizanie słów i zwrotów, nachodzących na siebie i dziwiących się sobie, już porywa sama ich melodia. Można przy tej muzyce pozostać, dochodząc do wniosku, że pośród wielu ironicznych wierszy, pośród całej tej fali, czy wręcz kipieli, głos Klickiej i tak będzie słyszalny. Ale tym razem jest dużo więcej. Jakaś kruchość została rzucona na szalę, rozpracowano słabość. Nazwijmy rzecz po imieniu: ból.

Być może nigdy nie da się odróżnić bólu inscenizowanego od prawdziwego, bo ten drugi pozostaje poza literaturą, obywa się bez słów. Zatem pozostajemy w kręgu teatru cierpienia. Spektakl wyreżyserowany przez Klicką w tomiku Nice (WBPiCAK, Poznań, 2015) ujmuje mnie swoją powściągliwością. Widać, że zabiera głos w ostateczności. I to dopuszczanie go do głosu – w ostateczności – jest czymś najbardziej poruszającym. Krótko: wzruszyła mnie Twoja gra słów, Barbaro Klicka. Wypełniłaś po męsku obowiązek ironicznej słowiarki, pozostawiając na dnie czytelniczej duszy ciemny, liryczny osad. Precyzyjne mechanizmy słów uruchomiły nieplanowaną empatię. Cierpimy razem z tobą, podziwiając elegancję wyrazu. Podwójna robota. Czyż nie to cenimy w poezji najbardziej?

A teraz znaki: morze, wyjazd, turnus, uzdrowisko, leczenie, pobyt, sezon, miesiące i daty; mimo rozpaczy kultywuje się wiarę w błysk, flesz, ścieżkę wyprowadzającą z matni. Poprzedzające cykl poetyckich próz dwa klasyczne wiersze drążą ten temat wytrwale. Mówiąc językiem dawnych opowieści, chodzi o ścieranie się, nakładanie dwóch archetypów. Eros, Thanatos i tak dalej. Jest w bohaterce samobójcza skłonność, której natychmiast przeciwstawia się wola życia. Jakby były dwie w jednym ciele postaci. Im bardziej jedna chce poddać się chorobie, tym bardziej druga rwie się do życia, podsuwając obrazy możliwych rozwiązań. Także: ewentualnej ciąży i rozwiązania. Dziecko scaliłoby rozbite połówki „ja” i – uwaga – zwiałoby w jakąś drugą stronę. Tak projektuje się nadzieje na wywikłanie się z binarnego, dwubiegunowego układu, wyjście z impasu. To wraz z potencjalnością życia zaistniałego inaczej (na nowo) wiążą się myśli o „błysku”, o świętości nagłego światła w mroku, o promieniu wskazującym drogę.

Czy nie mamy do czynienia z żarliwą modlitwą (to nic, że do jakiejś Drugiej ukrytej w pierwszej)? Czy tu nie prosi się o coś? Te dwa wiersze, rozpoczynające tomik, nie tylko ustawiają głos i oczekiwania czytelnika, ale przez swoje organiczne zespolenie wskazują na podstawową obsesję czy tęsknotę. Chodzi o poczucie wewnętrznego scalenia, o choćby jednorazowe doznanie jedności – w błysku, w „świętym fleszu”. Tędy droga, Czytelniku; zachciało się życia, / więc oto się ma – z dobrodziejstwem inwentarza, z morzem słów w tle, na „pocztówce z kurortu”. Nieraz coś się z niego wyławia, a ból wywraca to na nice, drwi, ironizuje. Czyni to od niechcenia. Na to nakłada się chcenie, czyli forma. Tak czy inaczej, gwałt się gwałtem odciska. Spektakl przemocy, z którego poezja Klickiej wychodzi czysta, jakby tej całej wojny nie było, jakby wiele dało się jeszcze skreślić w notatniku. Do nas dociera seria odświeżających błysków.

MAJZEL

Pierwsze wrażenie wiąże się ze zgrzytliwymi, wykorzystującymi groźnie brzmiącą aliterację, rzeczownikami nazywającymi poszczególne części tomu zatytułowanego Terror (WBPiCAK, Poznań 2016): rumor, fetor, error, po męsku i kategorycznie porządkującymi napływ tego, co liryczne i być może sentymentalne. I jeszcze silniejszy sygnał ruchu, dziejącej się naocznie podróżnej opowieści z wyraźnie zaznaczonym bohaterem (znanym nam od dawna pod imieniem „bartek”, teraz pojawia się także „majzel”), który chce dotrzeć tam / gdzie już żaden nie powstanie kamień. Zwróciłbym uwagę na wiersz wyrzucony na pierwszy plan (i ogień), wysunięty przed trzy części tomu, jakby osobny, tym bardziej znaczący (pt. zadrapanie). Mówi o brudzie, który pozostaje, który nie jest do zmycia, brudzie życia, doświadczania i przemijania. Ta liryczna rozprawa z pamięcią i pamiątkami z podróży życia zawdzięcza wiele „jej”, współtwórczyni monologu, partnerce. I to rzutuje na cały tom, który wydaje się naznaczony intensywną obecnością kobiety (kobiecością przemijania?) – raz wszystko rozumiejącej i uzupełniającej światowidzenie, to znów mieszającej, przeszkadzającej bohaterowi w kultywowaniu nostalgii, hodowli tęsknoty, nienadającej się do zabrania w podróż. Bo to jest tak, jakby były różne kategorie podróży, a widać, że bohater niezwykle mocno przywiązał się do tych pierwszych, samotnych i straceńczych. Zastanawiam się, czy nie usiłuje się tu wypracować nowy model doświadczania podróży (dojrzałości podróży?) i opowiadania o niej – w podwójności, w parze, w nieustannym monologowaniu, które ma sprawiać wrażenie dialogowania. Podróż w dialogu, spięciu, w konfrontacji, w dopowiadaniu tego, co czuje, co może pomyśleć i powiedzieć ten drugi czy druga: wówczas wydaje mi się że mówisz za mnie. / że nie muszę kończyć tej historii. / ani melodii którą zaintonowałem / w poszukiwaniu słów.

Oczywiście, że najmocniej bije po oczach tytuł terror. Mocne słowo i modne. Ale Bartłomiej Majzel zupełnie nie o tym, polityka go raczej nie obchodzi, a jeżeli już, to polityka złego snu, a jeszcze lepiej polityka obłędu, utraty, przemijania. I dochodzi się do wniosku, że w ramach tego magicznego (niepolitycznego) świata słowa mówią coś obok słów i prześwietlają się nawzajem ostro, podejrzliwie, więc taki „terror” jawi się w pierwszej chwili jako męska strona słowa „terra”, będąc matki Ziemi koniecznym rewersem, jakąś męską częścią gliny, gleby, podłoża. Jeżeli usuniemy mu literkę, da się rozumieć jeszcze inaczej, jako błąd („error”). I przypomina się (może niepotrzebnie) analogiczny, prawie tautologiczny, rym, choć ze skradzioną literką czołową: „devil”–„evil”.

Najbardziej poruszają w tej książce wszelkie sygnały rozpaczy z powodu symbolicznej (bądź dosłownej – każdy czyta tak, jak uważa) przegranej, upadku, dotkliwego doświadczania ruin. Coś się skończyło w dawnej postaci, a teraz pracuje się nad tym, by uwiarygodnić to, co powstało zamiast. W zamian? No właśnie o to chodzi, że nigdy nie ma gładkiej zamiany, łagodnego przejścia. Już można patrzeć na zwaloną górę / i nie konać razem z nią. Ale co to za – mówiąc językiem tej rozpaczy, tego napięcia – terror! I horror. Bohater tuli warkocz siwych włosów i duma nad przemijaniem – jakim właściwie obdarzyć go mianem: czy to jest „error”, czy jednak „terror”? Tu nawiązuję do wiersza terrarium i myślę o utworze terroryzm, w którym też znamienne wyznanie: sprawdzam: czyjeś skronie siwieją. / więc zaczynam płakać. Całość interesującej mnie sekwencji ideowej i obrazowej wieńczy wiersz pt. terra, jednakże nie dając ostatecznej odpowiedzi. To nie podręcznik wiosennego siewu, nie oczekujmy żadnych odpowiedzi, raczej cieszmy się pleniącymi się w nadmiarze pytaniami. W każdym razie wędrujemy do terry, mijając po drodze inne sygnały rzekomego złożenia broni: tuż po stracie, pogrzebowe przysmaki, zmarszczki, stryczek, bankrut, możliwe uniki itd.

Być może terra jest ewokacją czegoś, co nam tak pięknie w ostatnim czasie (jakieś 10, a może 20 lat?) zbankrutowało, nie wiem, aczkolwiek i tak da się czytać. W moim neurotycznym czytaniu dominuje inna nuta – słyszę pieśń o głodzie. Tęsknotę za dawną intensywnością. Niech blade ekrany nie migają jednostajnie i sucho. Niech nie „error” tam świeci, a „terror” – siła, energia, panowanie nad czymś i wiedza, że się rzeczywiście nad czymś panuje. W takim układzie terra jest najważniejszym utworem tomiku zatytułowanego terror. Jest rozmową z drugim czy drugą; a niech to nawet będzie tylko schizofreniczny cień (rysa), ale przecież jest. Jeśli wspomina się siebie samego, tak kiedyś niezłomnego, silnego siłą nieskończonych przestrzeni i możliwością ich zdobycia, to mówi się o pokonywaniu pamięci. I znów motyw włosów, które siwieją albo wypadają, będąc jawną oznaką starzenia się.

Poezja Majzla nie zestarzała się, dalej jest gniewna, dziecinnie zapalczywa. Teraz z pasją przepracowuje wielkie zdziwienie pod hasłem „to te ruiny w tle jednak mnie dotyczą?”. Spośród wielu pytań na czoło wysuwa się chyba to: za co kocha się siebie samego, tego naiwniaka sprzed lat? Za posiadaną wtedy siłę, wiarę, odwagę? Utwór pt. terra wskazuje na idealizm, wolność i poezję (jeszcze wtedy) czystą: kochałem go dlatego że zakwitał za nic. / pędził po niebie odsuwając od siebie / lądy pełne granic. Wypełniające ten tekst gorące prośby dotyczą jednego, które chciałbym zwerbalizować następująco: hej, ty tam w środku, drugi, trzeci, panie, boże, kobieto, jak cię zwał, tak zwał, zrób wszystko, żebym nie poddał się, a wraz ze mną to, co za mną (za nami) stoi.