Pecz 2010 – inwestycje w infrastrukturę kulturalną

Nazwa węgierskiego miasta Pecz pochodzi prawdopodobnie z języków słowiańskich i oznacza pięć. Nazwy niemiecka (Fünfkirchen) i łacińska (Quinque Ecclesiae) także odnoszą się do tej cyfry i oznaczają pięć kościołów. Cyfra pięć jest mocno związana z miastem – dziedzictwo kulturalne Peczu prezentowane może być przez pryzmat pięciu regionów kulturowych i pięciu historyczno-kulturowych okresów.

Tak rozpoczyna się wniosek aplikacyjny miasta o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2010. Te pięć regionów to środkowoeuropejski niemiecki obszar kulturowy, region Bałkanów z wyraźnym wpływem otomańskim, wielojęzyczny świat monarchii austrowęgierskiej i socjalizm Europy Wschodniej. Dziedzictwo kulturowe miasta pochodzi z okresu wczesnochrześcijańskiego, średniowiecznego, okresu klasycznego, kultury dziewiętnastowiecznej klasy średniej i modernizmu XX wieku^[1]. Skomplikowana historia, przenikanie się kultur i otwartość miasta powodują, że hasło obchodów ESK 2010 nie budzi zdziwienia: Miasto bez granic. Europejska Stolica Kultury – Pecz 2010.

Infrastruktura kulturalna miasta

Filarami programu przygotowanego z okazji przyznanego tytułu są z jednej strony inwestycje, a z drugiej program artystyczny. Na te pierwsze, jak się wydaje, zwracano większą uwagę, argumentując, iż to właśnie nowe obiekty, a także zrewitalizowane i odnowione przestrzenie będą stanowić o długotrwałym sukcesie obchodów i jego pozytywnych skutkach. Dlatego też we wniosku, przedstawionym w 2006 roku, zaprezentowano pięć głównych projektów inwestycyjnych, które miały zapewnić miastu przestrzenie odpowiednie do realizacji wydarzeń ESK, szczególnie o randze międzynarodowej, oraz promujące wykorzystanie potencjału kulturalnego i turystycznego miasta w kontekście ekonomicznym.

Najważniejszą inwestycją Peczu 2010 było stworzenie dzielnicy kulturalnej na terenie fabryki porcelany i ceramiki dekoracyjnej Zsolnay (Zsolnay Kulturális Negyed). Fabryka stanowi niezwykle istotny element historii i tożsamości miasta. Założona w 1853 roku przez Vilmosa Zsolnaya, święciła triumfy tworząc i sprzedając w całej Europie oryginalne wzory i formy odzwierciedlające ówczesne trendy w sztuce. Znacjonalizowana po II wojnie światowej zaczęła podupadać i obecnie zatrudnia jedynie trzysta osób (dla porównania: w latach siedemdziesiątych XX w. dwa tysiące osób produkowało rocznie sześć tysięcy ton produktów ceramicznych). Od kiedy w 2005 roku fabryka przeszła w ręce miasta, szukano pomysłu na rewitalizację kompleksu – w sukurs przyszedł konkurs o tytuł ESK. Wedle planów działania produkcyjne fabryki mają skupić się w budynkach położonych we wschodniej części kompleksu, zostawiając miejsce na działania kulturalne na pozostałym terenie. Rewitalizacją objęto czterdzieści tysięcy metrów kwadratowych budynków na pięciu hektarach powierzchni, które zostały przeznaczone na działania kulturalne, gastronomię i usługi. W najpiękniejszych, ozdobionych ceramiką budynkach powstaje dzielnica rzemieślnicza^[2] z wystawą prezentującą historię rodziny Zsolnay i samej fabryki (m.in. poddane renowacji Mauzoleum Zsolnay), jak również przestrzeniami dla działań artystycznych, miejscami na rezydencje artystyczne, inkubator kreatywności oraz kafejką. Pojawia się tu polski akcent: inżynier Tadeusz Sikorski poślubił córkę właściciela fabryki, Julię, i został dyrektorem artystycznym. To między innymi jego projekty można oglądać od września 2010 w Domu Sikorskiego na dziedzińcu fabryki. Stała wystawa Złoty wiek porcelany Zsolnay (A Zsolnay Aranykora) prezentuje ponad sześćset ceramicznych eksponatów powstałych w latach 1870–1910, które przekazał żyjący w USA kolekcjoner László Gyugyi.

W tak zwanej dzielnicy kreatywnej, ulokowanej w dawnej fabryce pyrogranitu, mają być zlokalizowane przestrzenie wystawiennicze, warsztaty, miejsca prób oraz inne przestrzenie przeznaczone na działania artystyczne. W grudniu 2010 roku otwarto pierwszą wystawę w nowej siedzibie Galerii Peczskiej (Pécsi Galéria): Mistrzowie sztuk wizualnych z Pecz – wystawa prac Sándora Pinczehelyiego (Pinczehelyi Sándor kiállítása – a képzőművészet pécsi mesterei). W planach nie zabrakło także działań skierowanych do najmłodszych – teatr lalek Bóbita (Bóbita Bábszínház) znalazł nową siedzibę w budynku zwanym DoZso (przeniesienie teatru odbyło się na początku 2011 r.), w którym oprócz audytorium dla stu osiemdziesięciu pięciu osób jest miejsce na warsztaty tworzenia lalek, wystawy, a także miejsca zabaw dla dzieci i scena na świeżym powietrzu. W południowej części kompleksu będzie miał siedzibę Wydział Muzyki i Sztuk Wizualnych peczskiego uniwersytetu.

Jednym z flagowych projektów Pecz 2010 była budowa muzyczno-kongresowego Centrum Kodályego (Kodály Központ). W promieniu dwustu kilometrów nie było nowoczesnej sali muzycznej o standardzie międzynarodowym. Inwestycja, w opinii organizatorów Pecz 2010, była niezbędna, aby zrealizować program muzyczny w 2010 roku, jak również umieścić miasto na mapie znaczących ośrodków muzycznych. Swoją siedzibę znalazła tam filharmonia Pannon oraz centrum kultury. Uczestnicy wydarzeń w ramach ESK nie skorzystali jednak z nowych przestrzeni. Pierwszy koncert w Centrum Kodályego odbył się dopiero na początku grudnia 2010 – podczas otwarcia obiektu wystąpił znany rosyjski skrzypek Maksim Wiengierow.

Od lat siedemdziesiątych XX wieku Pecz jest drugim po Budapeszcie centrum muzealnym na Węgrzech. Wtedy to przy ulicy Káptalan powstały główne muzea i ich kolekcje, a samą ulicę zaczęto nazywać Ulicą Muzeów. W ramach wniosku aplikacyjnego o tytuł ESK 2010 zaplanowano stworzenie Wielkiej Przestrzeni Wystawienniczej (Nagy Kiállítótér) przez renowację barokowego skrzydła siedziby władz komitatu^[3] Baranya oraz dobudowanie do niego nowego skrzydła, gdzie ulokowane zostaną dwudziestowieczne dzieła Węgierskiej Galerii Sztuki Nowoczesnej. Renowacja miała także objąć osiem budynków muzealnych (m.in. Muzeum Zsolnay, Muzeum Vasarelyego, Muzeum Nemea Endre) znajdujących się przy ulicy Káptalan, ich ogrodów oraz przestrzeni publicznej^[4].

Kolejną inwestycją była otwarta jesienią 2010 roku Biblioteka i Centrum Wiedzy Regionu Południowo-Zadunajskiego (Dél-Dunántúli Regionális Könyvtár és Tudásközpont), która służyć ma jako centrum informacji oraz salon miasta i regionu. Nowa instytucja łączy dotychczasowe biblioteki – miejską, komitatową i główną bibliotekę uniwersytecką. Oprócz magazynów i czytelni, przestrzeni wystawienniczej, księgarni i punktów gastronomicznych w budynku o łącznej kubaturze dwunastu tysięcy metrów kwadratowych znajdują się dwie sale wykładowe (na dwieście miejsc każda), sala konferencyjna na sto pięćdziesiąt osób, stanowiska z podłączeniem do Internetu itp.

Obok projektów flagowych w ramach działań przygotowujących Pecz do tytułu Europejskiej Stolicy 2010 przewidziano rewitalizację przestrzeni publicznej i parków. Autorzy aplikacji byli przekonani, że jakość przestrzeni publicznej ma ogromne znaczenie dla życia w mieście i postanowili wykorzystać ESK 2010 do przywrócenia mieszkańcom terenów zielonych, placów i ulic, częściowo zaanektowanych przez ruch samochodowy, parkingi i obiekty komercyjne. Różnorodnymi działaniami objęto siedemdziesiąt punktów miasta, między innymi rynek główny, plac Széchenyia, promenadę wokół północnej części murów (nowy park), park Tettye, wzgórze Kálvária, osiedle Uránváros. Poprawiono nawierzchnie ulic i chodników, przygotowano szereg obiektów małej architektury, uporządkowano i stworzono tereny zielone, place zabaw, studnie i fontanny w parkach, przywrócono potok Tettye (wcześniej wpuszczony pod ziemię).

Powyższe plany inwestycyjne miały zostać sfinansowane ze środków miasta, władz regionalnych oraz centralnych. Dodatkowo inwestycje miały mieć wsparcie środków europejskich (programu regionalnego dla Regionu Południowo-Zadunajskiego, wydatkującego alokację z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego). Jeszcze w 2007 roku wydawało się, że plan rozwoju infrastruktury w związku z obchodami ESK 2010 jest niezagrożony i poszczególne fazy projektów idą zgodnie z planem^[5]. Jednak kolejne miesiące zaburzyły tę optymistyczną wizję. Przede wszystkim nastąpiły opóźnienia w rozpoczęciu poszczególnych inwestycji, wynikające z harmonogramu ubiegania się o środki unijne. Miasto złożyło pięć wniosków aplikacyjnych w 2008 roku (w czerwcu, listopadzie i grudniu) w ramach programów operacyjnych i musiało czekać z rozpoczęciem prac na wyniki konkursów grantowych^[6]. Ponadto Pecz boleśnie odczuł skutki kryzysu finansowego – wzrosły koszty bankowe, ograniczone zostały możliwości kredytowe, nastąpiły wahania kursu forinta do euro oraz jego dewaluacja (kwestie szczególnie istotne w przypadku ciągnących się przetargów na roboty budowlane, które miały być sfinansowane z funduszy strukturalnych). Wzrosły także same koszty budowy (ok. 35–40% kosztów to koszty towarów i usług pochodzących z importu, wzrosły koszty gwarancji bankowych, pojawiły się trudności w zdobyciu kredytów). W efekcie nastąpiły znaczące opóźnienia w realizacji poszczególnych inwestycji. Tylko część planów rewitalizacji przestrzeni miejskiej i terenów zielonych była przygotowana na rok 2010. Opisane wyżej projekty flagowe nie były jeszcze zakończone w roku trwania ESK 2010. Stąd dodatkowe problemy związane ze znalezieniem innej lokalizacji dla niektórych zaplanowanych wydarzeń kulturalnych^[7].

Oprócz problemów natury finansowej miasto borykało się także z niestabilnością polityczną. László Toller, wpływowy polityk partii socjalistycznej, burmistrz w momencie aplikowania o tytuł ESK 2010, miał wypadek samochody i zapadł w śpiączkę. Kolejny włodarz miasta zmarł po kilku miesiącach. Następny musiał odejść tuż przed obchodami ESK, kiedy jego partia straciła większość w radzie miasta. Zmiany na stanowiskach pociągały za sobą zmianę wizji obchodów ESK oraz zmiany personalne w organizacji odpowiedzialnej za wdrażanie programu Pecz 2010 (Pécs2010 Menedzsmentközpont Közhasznú Nonprofit Kft – Centrum Zarządzania Pecz 2010 sp. z o.o., instytucja działająca non profit). Na upolitycznienie procesu przygotowań narzekał dyrektor kulturalny Pecz 2010 Tamás Szalay. Powstawały rady i komisje, których kompetencje zaczynały się krzyżować, odsuwając w cień nie tylko mieszkańców miasta, ale i pierwotnych pomysłodawców i artystów^[8]. Niepokój o los przygotowań ESK 2010 na Węgrzech widać także w raporcie jury, zajmującego się monitorowaniem tych prac, oraz w fakcie specjalnej wizyty przewodniczącego jury Roberta Scotta w Peczu w 2009 roku.

Program kulturalny

Pierwszym przesłaniem wydarzeń ESK 2010 w Peczu było otwarcie bramy do wielokulturowości Bałkanów^[9]. Samo miasto jest przykładem wielokulturowej historii i współczesności regionu, z meczetem paszy Gazi Kasima na rynku, wpływami niemieckimi (Pecz i jego region są obecnie najważniejszym centrum kulturalnym mniejszości niemieckiej na Węgrzech), mniejszościami narodowym (m.in. polską, serbską, bułgarską, grecką) oraz modelową edukacją romską. Prezentacja owej wielokulturowości to jeden z elementów aplikacji. Ponadto ESK 2010 w Peczu miało być okazją do prezentacji doświadczenia kulturowego pogranicza oraz dziedzictwa epoki socjalizmu w Europie Środkowej. Głównymi tematami idei Peczu 2010 była decentralizacja kulturalna, równość dla mniejszości, dziedzictwo socjalizmu, integracja sztuki środkowoeuropejskiej z rynkiem globalnym i międzynarodowymi sieciami instytucji kulturalnych, relacja między subkulturami młodzieżowymi a kulturą wysoką, planowanie urbanistyczne, kulturowe konstrukty Wschód versus Zachód oraz centra i peryferie w kulturze^[10].

Rok 2010 miał być kulminacją szerokiego programu wydarzeń kulturalnych, które zaczęły się jeszcze w 2006 roku. Przez cztery lata wiodące do ESK realizowano programy tematyczne, których zadaniem było stworzenie nowych form współpracy regionalnej i międzynarodowej, upowszechnienie nawyku korzystania z wydarzeń kulturalnych wśród mieszkańców oraz promocja miasta jako ważnego centrum kulturalnego. W mieście, którego zabytki zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (wczesnochrześcijańska nekropolia), w 2006 roku skupiono się na dziedzictwie kulturowym. Kolejne lata były przyporządkowane następującym tematom: 2007 – edukacja i nauczanie (w setną rocznicę Narodowego Kongresu Darmowej Edukacji w Peczu, poświęconemu roli, zadaniom i programowi inteligencji w XX w.), 2008 – środowisko naturalne, kultura, opieka zdrowotna (w ramach miejskiego programu Eko-miasto – Eko-region oraz programu WHO Healthy Cities Programme), 2009 – kultura religijna (w związku z tysiącleciem biskupstwa w Peczu oraz wieloreligijną przeszłością miasta)^[11].

Rok 2010 zaplanowano jako duży festiwal kulturalno-artystyczny. Formuła ta jednak nie była najistotniejsza – jak we wstępie do dokumentu opublikowanego przez Pecz na otwarcie obchodów tłumaczy Tamás Szalay, ESK ma dać okazję do stworzenia nowych, długofalowych inicjatyw, które będą rozwijać się po 2010 roku^[12]. W 2010 roku zrealizowano około sześciuset pięćdziesięciu projektów, składających się z ponad czterech tysięcy sześciuset wydarzeń^[13]. W podsumowaniu organizatorzy podzielili wydarzenia na trzy grupy. Pierwsza z nich to wydarzenia realizowane na poziomie międzynarodowym, z naciskiem na współpracę z dwoma pozostałymi europejskimi stolicami kultury, Essen w Niemczech i Stambułem w Turcji – po dwadzieścia projektów z partnerami z każdego miasta oraz dwanaście projektów trójstronnych. Przykłady wspólnych inicjatyw to między innymi Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalkarskich (Isztambuli Nemzetközi Bábfesztivál) przygotowany w Peczu i Stambule, projekt Golden Routes. Interculturális Dialógus oparty na doświadczeniach tureckiego historyka Evlya Çelebi, który w 1663 roku odwiedził pozostający pod turecką okupacją Pecz, oraz wystawa Pécs – Fünfkirchen – Pecuh – wielonarodowe miasto (Pécs – Fünfkirchen – Pečuh…egy soknemzetiségű város tér(idő)képe) zrealizowana we współpracy z muzeami w Berlinie, Ulm, Poczdamie i Peczu. W programie nie zabrakło także elementów polskich. Dla przykładu, Krzysztof Varga wraz siedemnastoma innymi pisarzami wziął udział w międzynarodowym programie Writers in Residence, którego efektem ma być opublikowana antologia dzienników pobytu w mieście. W drugiej edycji międzynarodowego festiwalu filmowego CinePécs, prezentującego debiuty filmowe, odbył się między innymi pokaz polskich obrazów^[14].

Drugą grupą projektów przygotowaną w ramach Pecz 2010 były inicjatywy poszczególnych instytucji kulturalnych – festiwale, koncerty, wystawy, warsztaty. Natomiast trzecia kategoria to wydarzenia animowane przez organizacje pozarządowe, które uzyskały dofinansowanie w ramach konkursów grantowych przygotowanych przez miasto. Część z tych projektów rozpoczęła się przed 2010 rokiem, a ich kulminacja została przewidziana na rok obchodów. Ich przykłady to Festiwal Muzyki Bałkańskiej (Balkán Világzenei Fesztivál és IV) i Międzynarodowy Festiwal Tańca (IV Pécsi Nemzetközi Tánctalálkozó)^[15].

Ewaluacja Peczu 2010

Trudno komentować czy oceniać obchody ESK w Peczu. Oficjalne podsumowanie i ewaluacja zlecona przez Komisję Europejską będzie udostępniona dopiero we wrześniu 2011 roku. Należy przy tym pamiętać, że przygotowania i realizacja programu ESK odbywały się w niefortunnym okresie ze względu na kryzys finansowy, który dosięgnął całe Węgry, oraz problemy natury politycznej.

W kryteriach oceny aplikacji miast o tytuł ESK podstawowe elementy to europejski wymiar programu, kryterium miasto i obywatele oraz długofalowość proponowanych zmian. Program Pecz 2010 postawił na długotrwałe efekty rozumiane jako pozostałe po tym roku inwestycje w infrastrukturę kulturalną. Wszystkie z pięciu planowanych projektów zostały, choć z opóźnieniem, zrealizowane (inwestycje w fabryce Zsolnay częściowo). W ten sposób wdrożono w życie jeden z podstawowych celów aplikacji, to jest stworzenie w mieście wystarczająco dużo wysokiej jakości przestrzeni kulturalnych, pozwalających na rozkwit kultury i sztuki, międzynarodowe projekty oraz rozwój rynku pracy. Łączny koszt inwestycji wynosił około trzydziestu pięciu miliardów forintów i stanowi największy tego typu projekt inwestycyjny w kraju^[16]. Sceptycy oceniają jednak, że ogrom tych inwestycji może przerosnąć możliwości miasta. Na przykład problematyczne jest samodzielne utrzymanie się Centrum Kodalyego, z salą na tysiąc widzów i wspaniałymi warunkami akustycznymi. Wyliczono, że aby się utrzymać, centrum musi zorganizować dwieście imprez rocznie ^[17] Abstrahując od możliwości wynajmu powierzchni na konferencje i kongresy (na 2010 rok zarezerwowano miejsce na sto siedemdziesiąt imprez muzycznych i konferencyjnych^[18] ), wyzwaniem będzie przyciągnięcie do małego Peczu sław muzycznych, które wypełnią widownię oraz zapewnienie kompletu publiczności przy mniej znanych artystach. Pod znakiem zapytania stoi także szybkie zakończenie inwestycji w fabryce Zsolnay.

Kryterium europejskości proponowanego programu wydaje się drugim co do ważności elementem wniosku aplikacyjnego i jego późniejszej realizacji. Gros projektów było realizowanych z partnerami zagranicznymi. Duże znaczenie miały wydarzenia organizowane we współpracy z pozostałymi ESK w 2010 roku. Zaprezentowano miejsce Peczu i jego wkład w europejską historię i kulturę. Można więc uznać, że rekomendacje panelu monitorującego, dotyczące uzupełnienia programu o zawartość merytoryczną planowanych imprez, szczególnie o ich aspekt międzynarodowy, zostały wdrożone.

Największe wątpliwości budzi kryterium miasto i mieszkańcy. Wniosek aplikacyjny nie porusza tego tematu zbyt obszernie. Lokalni twórcy i aktywiści skarżą się wręcz, że ich początkowe zaangażowanie podczas przygotowania wniosku aplikacyjnego zostało w ciągu lat poprzedzających ESK 2010 zneutralizowane przez ogromny wpływ na całość projektu polityków oraz instytucji i osób związanych z kulturą z Budapesztu. W sekcji pod tytułem Miasto i jego mieszkańcy, w dokumencie prezentującym Pecz 2010 podczas ceremonii otwarcia, widnieje jedynie czternaście projektów, przygotowanych głównie przez lokalne władze mniejszości narodowych (np. Dzień Niemiecki, Dzień Przyjaźni Polsko-Węgierskiej, Europejski Dzień Sąsiada)^[19]. Organizatorzy podkreślają jednak, iż społeczny wymiar projektów był dla nich istotny i cytują około dwunastu projektów, które uzyskały dofinansowanie w konkursach grantowych miasta. Projekty miały miedzy innymi skupiać się na wykluczonych grupach i społecznościach miasta. Jednym z nich był program Sztuka w inności, który dzięki wystawom, konferencjom i warsztatom promował sztukę tworzoną przez osoby z problemami psychicznymi i niepełnosprawne w tym zakresie. Zastanawiające są jednak wyniki badań, które mówią, iż siedemdziesiąt cztery procent respondentów zamieszkujących okolice Peczu i cały komitat nie uczestniczyło w programie wydarzeń związanych z Pecz 2010. Odsetek ten wzrasta w przypadku osób starszych (największym zainteresowanie wykazywały osoby młode i pomiędzy trzydziestym a czterdziestym czwartym rokiem życia). Stawia to pod znakiem zapytania sensowność całego wydarzenia, a przynajmniej efektywność strategii komunikacyjnej. To ostatnie potwierdzają także dane, że tylko czternaście procent badanych słyszało o programie wolontariatu oferowanego przez biuro organizujące wydarzenia w ramach Pecz 2010.

Jednak co do zasady ocena skutków realizacji ESK w Peczu jest pozytywna. Ponad trzy czwarte pytanych jest zadowolonych, że miasto nosiło ten tytuł w 2010 roku. Prawie tyle samo ocenia realizację programu Pecz 2010 jako sukces. Czterdzieści jeden procent ankietowanych wspomina odnowę miasta, trzydzieści dwa mówi o budowie wizerunku i rozwoju turystyki. Pojawiają się także uwagi o rosnących dochodach z turystyki i o poszerzeniu możliwości gospodarczych^[20]. Csaba Ruzsa, szef biura organizacyjnego Pecz 2010, twierdzi, że w związku z realizacją projektu ESK powstało ponad tysiąc czterysta nowych miejsc pracy. Wiele z nich to prace przy inwestycjach, a więc okresowe. Zapewnia jednak, że osiemset, głównie w turystyce, będzie nadal funkcjonować^[21].

Jeśli chodzi o ewaluację i opinię mediów na temat przebiegu ESK 2010 na Węgrzech zdania są podzielone. Media postrzegane jako bardziej prawicowe, sprzyjające obecnym władzom w mieście lepiej oceniały realizację ESK w przeciwieństwie do mediów prezentujących raczej lewą stronę sceny politycznej^[22].

Tytuł ESK z pewnością przełożył się na wzrost ruchu turystycznego w mieście. O trzynaście procent wzrosła liczba nocy spędzonych przez węgierskich turystów (łącznie sto sześćdziesiąt tysięcy trzysta osiemdziesięciu dziewięciu) w mieście w 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego. O siedemdziesiąt pięć procent wzrosła liczba nocy spędzonych w mieście przez obcokrajowców (łącznie siedemdziesiąt siedem tysięcy siedemset pięćdziesięciu ośmiu). Ten średnio dwudziestoośmioprocentowy wzrost liczby odwiedzających nie byłby możliwy bez obchodów ESK, szczególnie w roku, w którym i Węgry, i cały świat dopiero próbowały pozbierać się po kryzysie finansowym. Organizatorzy oceniają, iż we wszystkich wydarzeniach w ramach Pecz 2010 wzięło udział około miliona osób. W otwarciu ESK 2010 na placu Széchenyia 10 stycznia 2010 roku partycypowało około osiemnastu do dwudziestu tysięcy osób. Do najpopularniejszych wystaw należała Trylogia Chrystusowa pędzla Mihályego Munkáscyego, prezentująca trzy zestawione ze sobą obrazy olejne, przedstawiające cierpienie Chrystusa – Golgota, Ecce Homo i Chrystus przed Piłatem, którą w ciągu sześciu miesięcy obejrzało siedemdziesiąt tysięcy widzów. Ekspozycję Kolekcja Gyugyi – Złoty wiek porcelany Zsolnay (Gyugyi-gyűjtemény – A Zsolnay Aranykora) obejrzało siedemnaście tysięcy czterystu odwiedzających w przeciągu pół roku, a trzymiesięczną wystawę Sztuka życia – węgierscy twórcy Bauhausu (A művészettől az életig – Magyarok a Bauhausban) podziwiało szesnaście tysięcy trzysta pięćdziesiąt osób^[23].

Przy mocno scentralizowanych i polityce, i życiu kulturalnym Węgier nad Peczem 2010 unosił się cały czas duch rywalizacji ze stolicą kraju, która zresztą także startowała w konkursie o tytuł ESK 2010. Wydaje się, że dzięki uwadze mediów i przy wzmożonym ruchu turystycznym, a także lepszej infrastrukturze transportowej (np. nowe połączenie autostradowe z Budapesztem) miasto pozytywnie zaistniało w świadomości zarówno Węgrów, jak i Europejczyków w ogóle. Na obecnym etapie trudno jednak powiedzieć, czy taka tendencja się utrzyma.

Niezależnie od statystyk i opinii mieszkańców turyści odwiedzający Pecz mogą się zachwycać – śródziemnomorską atmosferą, pięknie odnowionymi zabytkami i przestrzenią publiczną, nowymi instytucjami kulturalnymi i gościnnością mieszkańców. Warto tego doświadczyć!