Ujawnione archiwum Carolee Schneemann

W tym roku Carolee Schneemann przyjechała do Polski po raz pierwszy, by osobiście towarzyszyć otwarciu swojej wystawy w Centrum Sztuki WRO. Ekspozycja ta, zatytułowana Life Book, jest pierwszym w naszym kraju monograficznym ujęciem jej dorobku. Została ona przygotowana przez Mariellę Nitosławską, autorkę pełnometrażowego filmu dokumentalnego poświęconego Schneemann, Breaking the frame, który był wyświetlany podczas 4. American Film Festival we Wrocławiu. Wystawa jest rozszerzeniem wątków podjętych w filmie oraz podsumowaniem dokonań artystki, nie jest jednak retrospektywą twórczości, mimo iż na ekspozycji zaprezentowano prace z okresu 50 lat jej działalności.

Carolee Schneemann, urodzona w 1939 roku w Filadelfii, to znana amerykańska artystka multidyscyplinarna. Uznaje się ją za pionierkę performansu, body artu i kina awangardowego, jej działalność obejmuje również malarstwo, fotografię oraz instalację. W dziedzinie sztuki przekroczyła dotychczasowe granice, podważyła pojęcia tożsamości seksualnej i płci, definiując je na nowo, co utorowało drogę kobietom-artystkom w latach 60. i 70. XX wieku. Dzisiaj we wszystkich opracowaniach na temat sztuki feministycznej podkreśla się znaczenie tej artystki. Ma więc ona swój ogromny wkład w bieg współczesnej sztuki światowej.

Wrocławska wystawa korzysta z materiałów, które powstały podczas pracy nad filmem Breaking the frame – dokumentuje ona zatem życie i twórczość artystki. Ekspozycja została rozmieszczona na trzech poziomach galerii, a jej główna część, w formie wielomedialnej przestrzennej instalacji, znajduje się na najwyższym piętrze i wieńczy całą wystawę. Rozmieszczone blisko siebie sekwencje filmowe uzupełniono poprzez projekcje fotografii, szkice, fragmenty prac, dzienniki i listy, co daje wrażenie obcowania z przekrojem życia i twórczości Schneeman, zacierając niemal granice pomiędzy tym, co jest sztuką, a co życiem. Właśnie o te granice artystka była często pytana w wywiadach i rozmowach. Jej dzienniki, które także możemy oglądać na wystawie, nie miały być początkowo pokazywane szerszej publiczności. Stało się jednak inaczej, z czego dziś artystka jest bardzo zadowolona. Poprzez opracowanie dzienników, Life books, Nitosławska nadała wizji Schneemann logiczną kontynuację. Artystka uważa, że „[…] Mariella, nie niszcząc prywatności, w spójny sposób ożywiła historię i umieściła ją w szerszym kontekście, łącząc osobistą prywatność z pracami, które w założeniach nie były pomyślane jako prywatne […]”^[1]. Zeskanowane w dużej rozdzielczości strony z dzienników zostały udostępnione publiczności w postaci ogromnych ksiąg. Pokazują one życie codzienne artystki – jej zwyczajność, ale ujętą w solidnej formie i za pomocą przemyślanej struktury. Zostały one zrealizowane według rygorystycznych zasad, co może być przeciwwagą dla ulotności chwil, dokumentowanych przez ich autorkę.

Pierwsze zapiski fotograficzne Carolee Schneemann wykonywała już w dzieciństwie, kiedy to fotografowała swoje koty, liście, trawę, wodę, różnorodne sytuacje. Powstawały więc zwykłe fotografie, takie, które prywatnie prawie każdy dla siebie tworzy. Jej księgi-dzienniki są jednak, jak pisze Nitosławska: „misternym kolażem powycinanych zdjęć i notatek, pomalowanych intensywnymi pociągnięciami farby, portretują materialne i psychiczne obrazy światów, które stapiają się we wspaniałą pamiętnikarską opowieść. Jako artystyczne zapiski, śledzą wewnętrzne i zewnętrzne światy Schneemann w mieszance obserwacji oraz emocji, będąc źródłem świadectwa jej własnego bycia w sztuce”^[2]. Powstawały one latami, wyróżniając się dużymi rozmiarami, które artystka uznała za bardziej odpowiednie w proporcjach i sprawiające wrażenie „pewnej godności”. W czasie powstawania dzienników następowały zmiany w ich wyglądzie, ale dopiero wprowadzenie komputera i plików cyfrowych odmieniło sposób ich przygotowywania. Wyglądają teraz inaczej, dzięki możliwościom edycji w komputerze są uzupełniane, a wczesne dokumenty opracowywane na nowo.

Life books, na co wskazuje tytuł wystawy, pełnią dominującą rolę w przestrzeni ekspozycyjnej. Pięć ogromnych ksiąg prowadzonych przez Schneemann w ciągu trzydziestu lat (1955-1985), jest pokazywanych w zdigitalizowanej formie w wybranych fragmentach. Osobiste zapiski tworzą wraz ze zdjęciami określone narracje, są jednak nieczytelne dla osób, które mało wiedzą o artystce. Mają one raczej za zadanie postawienie pytań o granice pomiędzy życiem i sztuką, a także o to, jak daleko możemy zaglądać w sferę prywatną, co tak naprawdę jest dostępne z życia Schneemann w tych księgach. Poza tym, można je również traktować jako część większej opowieści i odnieść do sekwencji z jej filmów, które odpowiadają kadrom fotograficznym.