Sztuka w miejscu innego. Podsumowanie roku 2012 w sztukach wizualnych

Dzisiejszy obieg sztuki to nie tylko opozycja: galeria kontra ulica, czyli odpowiednio: komodyfikujący wszystko, co znajdzie się w jego obiegu rynek sztuki, kontra niskobudżetowe działania socjokrytyczne. To także globalny obieg sztuki w Sieci, zacierający podział na artystów i amatorów, pełen nadmiaru, wśród którego często największą popularność zdobywają treści najbardziej pospolite.

Szablonowość przekazu w dobie mediów społecznościowych została jednak podważona w subwersywnym obrazie zrealizowanym przez Ai Weiweia do cieszącego się światową popularnością utworu Gangnam Style. Rozpowszechnienie nonkonformistycznego przekazu poprzez nadpisanie treści na banalnym oryginale pozwoliło ujawnić głos artysty poddanego opresji politycznej. Reakcja na ocenzurowanie filmu Weiweia, czyli zrealizowany z udziałem m.in. Anisha Kapoora i zespołu nowojorskiego MoMA, Gangnam for Freedom, ukazuje wyraźnie kierunek nowych taktyk oporu. Poparcie instytucji sztuki, opowiadających się za artystą, pozwala nieco inaczej spojrzeć na linie dotychczasowych podziałów.

Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że w minionym roku szczególnie wyraźne były tendencje związane z akcentowaniem ważności miejsca sztuki i porządkiem symbolicznym, jaki ono stwarza. Dotyczy to zarówno miejsca zawłaszczonego na potrzeby sztuki, bądź takiego, z którego aktywność artystyczna została wyparta, jak i miejsca w znaczeniu foucaultowskiej heterotopii. Warto także przypomnieć wciąż aktualną myśl Michela de Certeau, zwłaszcza w kontekście słownika pojęć przydatnych przy analizowaniu wyżej opisanych. De Certeau, wprowadzając rozróżnienie na instytucjonalne strategie i niezależne taktyki, pisał m.in. „Miejscem taktyki jest miejsce innego, dlatego musi ono wykorzystywać obszar jej narzucony i zorganizowany przez prawo siły obcej”^[1]. Odsyłanie do miejsc niedostępnych, zmiana znaczeń przestrzeni wystawienniczej poprzez przesunięcie akcentu na inne zmysły i odmienną aktywność poznawczą, czy wreszcie „produkcja przestrzeni” i mapowanie miejsc sztuki wymykającej się praktykom instytucjonalnym – te wszystkie praktyki wydają się składać na obraz aktualnego dyskursu sztuki.