Katarzyna Kowalska: Jakie wydarzenie w ciągu ostatnich lat najsilniej wpłynęło na obraz polskiej kultury?
Anna i Romuald Kutera: Najważniejszy dla Polaków był upadek komunistycznej blokady na świat i możliwy dostęp do informacji w kierunku rozwoju sztuki światowej. Tym samym osiągnięcia modernizmu, postmodernizmu, a szczególnie sztuka konceptualna i Fluxus otworzyły okna i drzwi sztuki światowej dla sztuki polskiej.
Kto, według Państwa, odegrał znaczącą rolę w polskiej sztuce?
Wielki, wybitny teoretyk sztuki Jerzy Ludwiński, który nazwał i opisał logiczny, filozoficzny i estetyczny kierunek rozwoju nowych zjawisk w sztuce.
Sztuka polska XX wieku nie wydała na świat ani jednego artysty prekursora w skali światowej. Rozwój sztuki polskiej natomiast ukształtował się na bazie fascynacji i zapożyczeń z dokonań Marcela Duchampa, konceptualistów: m.in. Sol Le Witta, Josepha Kosutha, Hansa Haacke, Jannisa Kounellisa i realizacje Fluxusu (m.in. Japonia – Joko Ono, Mieko Shiomi, USA – John Cage, Jackson Mac Low, Emmet Williams, George Brecht, Dick Higgins, Alison Knowles, Niemcy – Joseph Beuys, Nam June Paik, Ben Patterson, Ann Nöel, Francja – Robert Filiou, Charles Dryfus).
Nie bez znaczenia dla polskiego malarstwa pozostały dokonania włoskiej Transawangardy, w szeregach których był nasz kolega, Polak, Janusz Haka, absolwent wrocławskiej PWSSP. Polska krytyka nigdzie nie wspomniała o tym znaczącym fakcie. Jedynie Benito Oliwa w swojej książce opisał obszernie jego twórczość. Drugą odsłoną nowego malarstwa było niemieckie Neue Wilde, by wreszcie w Polsce pojawili się „młodzi dzicy” – trzecia woda po kisielu.
Czy w polskiej historii sztuki jest wydarzenie, które według Państwa niesłusznie zostało pominięte lub niezauważone przez krytykę?
Polska sztuka, tzw. awangardowa, lat 1960/1970, a więc sztuka pojęciowa, konceptualna, kontekstualna prawie wcale nie były opracowywane na bieżąco.
Polska krytyka artystyczna i estetyka do dziś nie znalazła narzędzi do gruntownego badania tych zjawisk, dlatego trudno wymagać by doceniono dokonania tamtych lat na polskim forum. W przeciwieństwie do bardzo podobnych wydarzeń tamtych lat na świecie, gdzie nazwiska prekursorów sztuki konceptualnej, czy Fluxusu są uznane za filary, a ich programy i dzieła za krok milowy w postępie myślenia w sztuce.
W Polsce dopiero ostatnie dwie dekady przyniosły spore zainteresowanie w wystawach retrospektywnych i sporadycznych publikacjach.
Wybitna, niepowtarzalna twórczość Władysława Hasiora została totalnie niedoceniona przez krytykę i tym samym została zaprzepaszczona godna geniuszu pozycja światowa. Na koniec wspomniana przez nas i pominięta pozycja Janusza Haki.
Czemu służy dziś sztuka? Jaka jest jej największa wartość dla współczesnego człowieka?
Największą wartością sztuki jest wyjątkowa wrażliwość artystów, ich wnikliwość i dostrzeganie niedostrzegalnego. Sztuka jest emocjonalnym powiększeniem obrazu mikroskopowego, by ujawnić to, co tam się kryje, gdy prawie nikt nie zagląda pod mikroskop. Nie bez znaczenia tych działań jest estetyka badająca wartości treści i formy dzieła. Ważne, by „narzędzia” estetyki użyte do badania sztuki nadążały za jej postępem.
Jakie zjawiska mają obecnie największy wpływ na kształt sztuk wizualnych w Polsce?
Młode pokolenie artystów chętnie czerpie inspiracje z panującej demokracji, pluralizmu, tolerancji religijnej, orientacji seksualnej, zagadnień gender i innych, łącznie z wyrażaniem skrajnych postaw zawierających zaburzenia osobowości i patologie.
Co wyróżnia naszą sztukę na tle innych krajów? Z jakich osiągnięć na polu sztuk wizualnych możemy być dumni?
1. Pierwszym i uznanym na świecie z czystym polskim rodowodem było portretowe malarstwo trumienne na blasze z XVI wieku. Jedynie to malarstwo wiązało się ściśle z popytem i nie wytwarzało nadprodukcji. Tym samym stało się ono zjawiskiem niezwykle ciekawym z punktu widzenia współczesnej sztuki performatywnej. Zaskakujący staje się ten fakt, gdy spostrzeżemy odwrotność tautologiczną, oraz przeznaczenie obrazu nie tyle dla współczesności co dla przyszłości.
2. Znaczącą osobowością był Roman Opałka, który wyrósł na polskim gruncie.
3. W latach 1970/90 ważne dla nas samych było odnotowanie w sztuce krytycznej tożsamości narodowej, zjawisk polityczno-społecznych w Polsce okresu około stanu wojennego. Również lokalne ciekawostki w dobrym wydaniu były i są oczywiście perełkami samymi w sobie (np. fotografie Zofii Rydet).
4. Niewątpliwie sztuka kontekstualna sformułowana przez Jana Świdzińskiego nosiła znamiona konkretnego ruchu artystycznego rodem z Polski. Nawiązując z sukcesem dialog z ArtWorldem, znalazła również grono artystów polskich, kanadyjskich i europejskich, którzy chętnie podpisali się pod ideą. Niestety działania indywidualne artystów rozmyły się w czasie i w nurcie coraz popularniejszej wtedy sztuki socjologicznej.
Całe szczęście, że polska sztuka wreszcie wyszła z zaściankowości i pieczątka sztuki lokalnej nie ciąży na ogólnym jej oglądzie.
Postępujący w ostatnich dwóch dekadach rozwój nowych technologii to rewolucja w dostępie do informacji, a tym samym dynamiczny rozwój mediów. Jaką rolę odgrywają dzisiaj media w kształtowaniu kultury?
„Nowe media” nie są takie „nowe”. Zmienił się tylko zapis z analogowego na cyfrowy. Poprzez swoją łatwość wykonania i użycia stały się bardzo popularne. Zasadnicze założenia tkwią nadal w poszukiwaniach sztuki intermedialnej lat 70. XX wieku. W ogóle sztuka wysoka jest zbyt uboga by dać szanse artystom na wykorzystanie rzeczywiście najnowszych technologii wziętych z arsenałów komercji.
Nowe media (technologie) najczytelniej są widoczne w sztuce komercyjnej, na przykład w wielkich przestrzennych show muzycznych z użyciem laserów i holografii 3D (koncerty Jean Michaela Jeara). Przy nich skromnie wyglądają pokazy Krzysztofa Wodiczko choć ich siłą jest idea artystyczna.
Niewątpliwie największym dobrodziejstwem dla sztuki jest Internet, jego wszechdostępność, szybkość, samoaktualizacja i walory upowszechniające.
Znalazły tu swoje miejsce formy sztuki przypominające „Mail Art” z lat 60/70. XX w. , a także popularne kiedyś zapisy filmowe i wideo z życia codziennego jako formy sztuki – dzisiaj FaceBooki i inne „Nasze Klasy” (proszę porównać film np. Andy Warhola „Sen” z lat 60.). Nawet performance wywodzi się z lat 60., został on nazwany i upowszechniony przez ruch Fluxus.
Pojawiły się Nowe dzieła zrealizowane za pomocą specjalnie pisanych programów komputerowych, o charakterze ruchomych kompozycji abstrakcyjnych, czy spontanicznych działań generowanych przez oddziaływania sensoryczne na system. Tu mogą najszybciej pojawić się oryginalne realizacje.
Realizacje z użyciem programów komputerowych, takich które zmieniły by radykalnie myślenie o sztuce i wprowadziły nową estetykę, nowe wartości ideologiczne, nową filozofię i socjologię kultury są na świecie nadal w powijakach. „Nowe Media” jak rozumiem będą nowe gdy zastąpimy język opisowy, mówiony (np. polski) językiem nowych mediów (cyfrowym) i użyjemy go do nazwania i nadania nowych znaczeń wizualnych i filozoficznych, a to jeszcze długa droga.
W jaki sposób w ciągu ostatnich lat zmieniło się postrzeganie sztuki przez odbiorcę? Czy nowe technologie pozytywnie wpływają na jej odbiór, czy też stanowią zagrożenie?
Paradoksalnie na odbiór sztuki wysokiej ma wpływ komercyjna reklama. W spotach reklamowych i klipach muzycznych wykorzystywane są formy i techniczne zabiegi oraz eksperymenty żywcem wzięte ze sztuki wysokiej. Niewspółmierne środki finansowe zaangażowane w realizację komercji odbierają jakość dokonań pierwotnych. Chociaż widz podąża w odwrotnym kierunku, gdzie najpierw pojawia kopia później oryginalne dzieło, to jednak przyzwyczaja się do nowych środków wyrazu.
Bez wątpienia sztuka multimedialna utrudnia odbiór idei artystycznej. Wymaga wielozmysłowego odbioru zjawiska. Równoznaczne stają się obraz, przestrzeń, ruch, dźwięk, ciało człowieka. Często jedno dzieło rozgrywa się w czasie – czy filmowym czy performatywnym. Odbiór zatem wymaga przygotowania edukacyjnego. Nie zawsze znaczenia stosowanych symboli pokrywają się z tymi znanymi ze sztuki klasycznej. A wykonanie dzieła malarskiego w technice olejnej nie jest li tylko obrazem do dekoracji wnętrza.
A zatem wszystkimi możliwymi środkami, wszyscy którym zależy, powinni domagać się konieczności rozszerzenia edukacji artystycznej w szkołach. I to nie sztuka ma się pauperyzować dla widza, lecz widz musi wykonać pracę samokształceniową.
Rozwój nowych technologii to także istotne zmiany w podejściu samych artystów do sztuki. Czy dostrzegają Państwo owe zmiany w swojej pracy artystycznej?
Powszechność myślenia artystycznego metodą kontekstualną (która pomaga realizować nam swoje dzieła), to znaczy najważniejsza jest idea i do jej wyrażenia dostosowuje się medium sztuki, stało się powszechnym zwyczajem również młodych.
Można zapomnieć o udrękach: „pomysł świetny tylko z czego to zrobić”. Dysponując określonymi metodami i technikami tu i teraz artyści są w stanie zrealizować najwspanialsze pomysły.
My zafascynowani jesteśmy łatwością i szybkością realizacyjną, jakie uzyskaliśmy dzięki nowym programom komputerowym i maszynom do produkcji elementów wizualnych. Wciąż wchodzą na rynek zupełnie nowe materiały, które dają nowe możliwości technologiczne.
W jaki sposób, Państwa zdaniem, rozwój nowych technologii wpłynął na obecną kondycję polskiej kultury?
Najważniejszy jest dostęp do informacji. Młodzi artyści łatwo sprawdzą co zostało już dokonane, by nie powielać cudzych pomysłów. A w drugą stronę, upowszechnianie zyskało niewyobrażalnego zasięgu. Np. internetowe kamery dokonują transmisji na żywo z działań artystycznych. Wielu też młodych artystów zyskało popularność niezależnie od kapryśnych krytyków i tradycyjnych massmediów. Zmienił się również status galerii i muzeów jako jedynej platformy prezentacyjnej dzieł do publicznego oglądu.
Czego w dzisiejszych czasach najbardziej potrzebuje polska sztuka?
PIENIĘDZY!!!
Jakie wyzwania stoją przed polską sceną artystyczną na najbliższe lata?
Odbudować komercyjny rynek sztuki i wejść na rynek światowy (utworzyć specjalne fundusze państwowe na prezentacje na światowych targach sztuki).
Przeforsować ustawy obligujące i ułatwiające inwestorom mecenat, a także włączenie dzieł sztuki w naturalny wystrój i wyposażenie wnętrz.
Otworzyć się i ułatwić wzrastanie młodego pokolenia artystów w poczuciu że sztuka jest pozytywnym imperatywem i wypływa z potrzeby wypełnienia odpowiedzialnej misji społecznej.
Dziękuję za rozmowę.
