Kuba Armata: Przeszedł pan podobną drogę jak Stanley Kubrick. Zanim trafił pan do kina, wcześniej zajmował się fotografią. Czy podobnie jak w jednym z pańskich filmów Wielkie uczucie fotografia była wyrazem młodzieńczej fascynacji, czy chodziło o coś innego?
Jerry Schatzberg: To była zupełnie inna historia. Prawdę mówiąc, miałem bardzo negatywny stosunek do biznesu, którym zajmowała się moja rodzina, a chodziło o sprzedaż futer. W porze lunchu często chodziłem do sklepu z aparatami, bo było to jedyne interesujące miejsce w okolicy. I pewnego dnia przeczytałem w gazecie ogłoszenie o pracy dla asystenta fotografa. Odpowiedziałem na nie, ale okazało się, że problemem były pieniądze, a ja byłem żonaty i miałem dwójkę dzieci, nie mogłem podjąć takiej pracy. Z rodzinnego biznesu jednak odszedłem. Niestety, zajęcia, jakie mi się trafiały, nie do końca się sprawdzały, postanowiłem więc wrócić do faceta z ogłoszenia. Śmiał się ze mnie, ale mnie nie odesłał. Pracowaliśmy bardzo ciężko, miałem jednak okazję korzystać ze studia i nauczyłem się obróbki zdjęć. Zacząłem fotografować ludzi, zainteresowałem się też fotografią związaną z modą. Mniej więcej sześć miesięcy później miałem już własne studio. Dostałem pracę w „Vogue’u” i to było moje pierwsze poważne zlecenie.
Bohater wspomnianego filmu stwierdza, że nie lubi fotografować ludzi. O panu chyba tego nie można powiedzieć? Świadczą o tym znane portrety – Franka Zappy, Boba Dylana i wielu innych gwiazd.
Tak, rzeczywiście. Obracałem się wśród ludzi. Myślę, że wiele moich prac opartych było na doświadczeniach nie tylko moich, ale też osób, które znałem. Zawsze zresztą starałem się uchwycić coś, co bezpośrednio wypływa z takich doświadczeń.
Czy wiele kontaktów z tych sesji pozostało do dziś? Przyjaźni się pan np. z Romanem Polańskim.
Romana poznałem, gdy byłem fotografem, a on na nowojorskim festiwalu pokazywał Nóż w wodzie. Polański od razu bardzo mi się spodobał, był czarujący i zabawny. W tym czasie miałem złamaną nogę i gdy seans się skończył, zostałem w sali, czekając, aż wszyscy wyjdą. Kiedy wreszcie zszedłem na dół, zobaczyłem, że Roman rozmawia ze swoim producentem. Podszedłem, żeby mu pogratulować filmu, i zaproponowałem zrobienie mu zdjęcia. Zgodził się i tak zaczęła się nasza długa przyjaźń. Szybko znaleźliśmy wspólny język. Roman uwielbiał się bawić, a w tym okresie i ja należałem do ludzi, którzy w ten sposób spędzali wolny czas.
Zadebiutował pan filmem Zagadka dziecka klęski w wieku czterdziestu trzech lat. Czy doświadczenie życiowe było wtedy dużym atutem?
Myślę, że moje wcześniejsze doświadczenia były kluczowe dla wszystkich filmów, które zrobiłem, nie tylko dla mojego debiutu. Oczywiście, nie zawsze jest tak, że twoje życie to historia, którą chcesz opowiedzieć, ale być może poszczególne epizody wpływają na to, jak podchodzisz do pewnych rzeczy, które przekładają się potem na film. Miałem przyjaciółkę, bardzo cenioną modelkę, która miała tragiczne zawodowe doświadczenia. Bardzo mi pomogła, kiedy zaczynałem, i wyjątkowo zdenerwowało mnie, gdy w pewnym momencie branża związana z modelingiem orzekła, że ona po prostu już się nie nadaje. Taka ocena jest bardzo niesprawiedliwa dla kogoś, kto odnosił przez długi czas sukcesy. Cała ta sytuacja na długo utkwiła w mojej głowie. Wiedziałem, że jest wiele osób, które przeżyły podobną historię, i uświadomiłem sobie, że modeling nie jest tu wyjątkiem. Tak jest w każdym biznesie – zawsze może się okazać, że potrzebny jest ktoś młodszy i bardziej agresywny. W efekcie zostajesz na lodzie. Co prawda dalej jesteś stosunkowo młody, piękny, ale nie masz już przed sobą kariery. Wiele znanych mi osób w takiej sytuacji próbowało popełnić samobójstwo bądź uzależniało się od narkotyków. To jest naprawdę tragiczne, ale też myślę, że jest to metafora społeczeństwa jako takiego.
W Stanach Zjednoczonych miał pan okazję współpracować z polskim fotografem Ryszardem Horowitzem. To właśnie on poznał pana z Adamem Holendrem, z którym wspólnie nakręciliście kilka filmów, w tym Narkomanów.
Ryszard przedstawił mnie Adamowi. Wiedziałem, że obaj chodzili do szkoły z Romanem Polańskim, znali też Skolimowskiego. Byłem świadomy polskiego kina i młodych polskich talentów. Widziałem Nocnego kowboja, do którego Adam robił zdjęcia, i byłem pod wrażeniem. Czułem, że potrzebuję do współpracy kogoś, z kim mogę porozmawiać, kto zrozumie mnie jako fotografa, i chciałem mieć pewność, że finalnie dostanę to, czego oczekuję. Nie zamierzałem zbyt dużo czasu spędzać na tłumaczeniu swojemu operatorowi, jak ma ustawić światło, i szczegółowym omawianiu każdej sceny. Przy Adamie miałem ten komfort. Wiedziałem, że mogę wyjść i spędzić czas z aktorami, bo w tej materii zupełnie nie miałem doświadczenia i było to dla mnie spore wyzwanie. Zresztą do autorów zdjęć miałem w ogóle duże szczęście. Współpracowałem m.in. z Vilmosem Zsigmondem, Robym Müllerem, i każdy z nich był bardzo dobry.
Podobno problemem dla producenta Narkomanów był fakt, że choć jest to poniekąd film o Nowym Jorku – i tam też był kręcony, co generowało koszty – samego miasta jest w nim niewiele, bo głównie koncentrujecie się na bohaterach. Holender wspomina, że jego posada wisiała na włosku, i to właśnie pan się za nim wstawił.
To prawda, choć wszyscy mamy trochę inne wspomnienia z tamtego czasu. Początkowo producentami byli Richard Zanuck [syn Darryla – przyp. K.A.] i David Brown. Pojawił się jednak jakiś problem i wkroczył Darryl Zanuck. Wezwał nas wszystkich do siebie i powiedział, że mimo iż nie jest zaangażowany w sam proces powstawania filmu, to jednak codziennie go nadzoruje. On dokładnie rozumiał moją wizję, wiedział, co chcę zrobić i jak chcę filmować. Może dlatego, że sam wyprodukował kiedyś taki film jak Siedlisko węży Anatole’a Litvaka. Bardzo mi zaimponował, był jednym z producentów starej daty, który nie tylko wiedział, jak zarobić, ale także miał pojęcie o tym, jak robić filmy. Adam Holender wychodził z założenia, że pokazanie Nowego Jorku nie musi oznaczać sfilmowania Empire State Building. Klimat miasta można oddać, kreując odpowiednią atmosferę opowieści. Poza tym używaliśmy obiektywów, które zmuszały do filmowania tego, co jest blisko. Adam miał spore obawy, lecz my nigdy nie robiliśmy z tego problemu, i ostatecznie producenci także polubili ten film.
Jest pan nowojorczykiem z urodzenia. Tam też rozgrywa się akcja sporej części pana filmów. Czy można zatem określić pana podobnie jak Woody’ego Allena – reżyserem Nowego Jorku?
Myślę, że tak naprawdę stajesz się nowojorskim reżyserem dopiero wtedy, kiedy mieszkasz w tym niezwykłym, dynamicznym mieście. Według mnie jest wielu takich reżyserów. Z całą pewnością Woody Allen do nich należy. Chyba również aspiruję do tego miana.
