Kolekcja. Dwadzieścia lat Galerii Starmach

Wystawa kolekcji Teresy i Andrzeja Starmachów, którą oglądać możemy od 7 listopada do 20 grudnia w Muzeum Narodowym w Krakowie, w Gmachu Głównym, jest kolejną z serii organizowanych przez Muzeum wystaw prywatnych kolekcji. Jednym z pierwszych pytań, jakie rodzą się w przypadku takich wydarzeń, jest oczywiście to, o powód, dla którego Muzeum, czyli instytucja państwowa, decyduje się pokazać zbiór obiektów, należących do prywatnych osób.

W przypadku omawianej wystawy nie jesteśmy zdani jedynie na domysły, ponieważ już w pierwszych linijkach na pierwszej stronie towarzyszącego wystawie katalogu (czy dokładniej pierwszego tomu tego wielkiego, imponującego wydawnictwa), pada pytanie, zadane przez Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, Zofię Gołubiew: „Dlaczego narodowe muzeum, instytucja państwowa, prezentuje w swych murach kolekcję zebraną przez dwie prywatne osoby?”¹. Natychmiast też dostajemy odpowiedź: mamy tu z jednej strony przypomnienie faktu, że na zbiory krakowskiego Muzeum składają się w dużej części przekazane mu w darze kolekcje prywatne, (choćby Feliksa Jasieńskiego czy Emeryka Hutten-Czapskiego); z drugiej zwrócenie uwagi na to, że obecna wystawa jest kolejną z cyklu Kolekcje i kolekcjonerzy zapoczątkowanego kilka lat wcześniej. Prawdopodobnie analogiczne pytania są dość przewidywalne w przypadku polskich muzeów i polskich kolekcji, przez długi bowiem czas nie było w naszym kraju wybitnych kolekcjonerów, a co za tym idzie wielkich kolekcji, które nadawałyby się do prezentacji w instytucji państwowej. Na Zachodzie muzea funkcjonują często jedynie w oparciu o depozyty prywatnych zbiorów, jednak na naszym gruncie „łączenie państwowego z prywatnym” nadal budzi pewien niepokój, co najpewniej zmieni się w najbliższym czasie wraz ze zwiększającą się popularnością zajęcia, jakim jest kolekcjonowanie sztuki. W swoim tekście Zofia Gołubiew zwraca też uwagę na fakt, że kolekcja Galerii Starmach zawiera dzieła często nietypowe i zaskakujące². I właśnie te pozytywnie zaskakujące prace artystów dobrze nam znanych są, moim zdaniem, jednymi z najsilniejszych punktów kolekcji, a także prezentującej ją wystawy.

Warto jednak na początek wspomnieć, choć pokrótce, samą genezę kolekcji, a także – co się z tym wiąże – Galerii Starmach. Założona w 1989 roku Galeria, w pierwszych latach swojej działalności prezentowała twórczość nieco innych artystów niż ci, których prace obecnie znajdują się w kolekcji, o czym wspomina w tekście towarzyszącym wystawie Anda Rottenberg³. Pokazywano bowiem wtedy głównie artystów z kręgu krakowskiego, takich jak Jerzy Nowosielski, Marek Chlanda, Kazimierz Mikulski czy Andrzej Wełmiński. Natomiast do kolekcji wchodzić zaczęły także prace warszawskich artystów z kręgu Henryka Stażewskiego, Edwarda Krasińskiego czy Ryszarda Winiarskiego. Anda Rottenberg określa tę relację, jako swojego rodzaju „dialog krakowsko-warszawski”⁴. Wybór prac do późniejszej kolekcji związany był właśnie z tak rozpatrywaną relacją między tymi dwoma ośrodkami sztuki, bardziej niż z wystawami, jakie miały miejsce w Galerii. Wybór ten można także łączyć z dwiema ważnymi wystawami zorganizowanymi przez Galerię, mianowicie: powtórzenie I Wystawy Sztuki Nowoczesnej z 1948 roku w jej pięćdziesiątą rocznicę (1998) a także Nowocześni a socrealizm (2000). Toteż duże miejsce w kolekcji zajmują prace Jerzego Nowosielskiego, Władysława Strzemińskiego, Andrzeja Wróblewskiego, Jonasza Sterna, Katarzyny Kobro, wszystkie powstałe około roku 1948. Innym ważnym elementem są prace Grupy Krakowskiej: Tadeusza Kantora (asamblaże z lat sześćdziesiątych, obiekty z wystawy Wszystko wisi na włosku z 1973 roku), Marii Stangret, Tadeusza Brzozowskiego czy Jonasza Sterna. Trzecią dużą grupę prac stanowią fotografie, a właściwie kilka dużych zbiorów fotografii: Marka Piaseckiego, Natalii LL, Jana Tarasina, Jadwigi Sawickiej, Krzysztofa Zielińskiego czy Tomasza Ciecierskiego. Warte uwagi jest to, że wielu z tych artystów jest właściwie lepiej znanych ze swego malarstwa niż z fotografii, by wspomnieć choćby Tarasina czy Ciecierskiego. Fakt, że w kolekcji znalazły się fotografie słynnych malarzy jest pozytywnie zaskakujący, szczególnie, że fotografie te są wyjątkowo udanymi pracami (by wspomnieć choćby cykl Tarasina).