Wszelkie kolejne ruchy artystyczne, które kwestionowały, obalały i walczyły o nowy ład siłą rzeczy nawiązywały do spuścizny dadaistyczno-futurystycznej legendy. Najgwałtowniejszy wyraz epatujący krwią i fekaliami, szargający świętości, stał się udziałem akcjonistów wiedeńskich. Grupa artystów w której najgłośniejsi byli Herman Nitsch, Otto Mühl i Adolf Frohner zafundowali w połowie lat sześćdziesiątych opinii publicznej widowiska tożsame z krwawą jatką. Pojęcia takie jak anarchia i destrukcja w sztuce wzmocnili niemal do granic wytrzymałości. Happeningi (m.in. słynny O Tannenbaum z grudnia 1969 roku) bogate były w procedery znęcania się nad zwierzętami, samookaleczenia uczestników i perwersyjny seks. Obyczajowa prowokacja rozwijana jest po dzień dzisiejszy w bluźnierczych działaniach Teatru Orgii i Misteriów (Orgien Mysterien Theater) Hermana Nitscha.
- Kazimierz Malewicz, Czarny Kwadrat na białym tle, 1913
Postawy artystyczne, których efekty balansują na granicy przyzwolenia społecznego są codziennością współczesnej sceny artystycznej. Niech przykładem będą fotografie Japończyka Nobuyoshi Araki. Epatuje z nich zmysłowa perwersja granicząca z pornografią, niepokojąca każdego stróża moralności.
Kontestacja bywała domeną ruchów o znacznie szerszym oddziaływaniu aniżeli elitarna awangarda. W latach po drugiej wojnie światowej, w środowiskach kontrkultury dały znać o sobie grupy buntowników i niszczycieli porządku społecznego, których fale przetaczały się przez cywilizację kultury zachodniej. Ich działalność nie ściśle artystyczna bo skoncentrowana na wielu innych obszarach, może być również przedmiotem refleksji. Wymieńmy jedynie te najważniejsze Sytuacjoniści, Punk, Fluxus, Class War. Stewart Home zauważył, że w obliczu wszechobecnych narzucanych standardów przez proces wychowawczy i media, podobne inicjatywy odniosły zaskakująco duży sukces6.
Dzieje kontestacji w sztuce są historią buntu i sprzeciwu wobec stanu świadomości, ale również wobec sztuki wcześniejszej. Jeden z głównych oręży awangardy i czynnik modernizacji kultury, był ważnym środkiem wyzwolenia i równouprawnienia. Sprawa skomplikowała się w chwili, gdy pojęcie awangarda przestało sprawdzać się w kontekście aktualnego ruchu artystycznego, w którym nie można wyróżnić żadnej dominującej tendencji, a centrum jest równie istotne jak i margines. Wydaje się, że kontestacja straciła funkcję pomocniczą względem przemian kulturowych i działa w mniejszej skali. Kolejne akapity artykułu mają na celu odnalezienie wątków w sztuce, które rzucają nowe światło i pozwalają poszerzyć perspektywę współczesnego pojmowania terminu kontestacja.
6 S. Home, Gwałt na kulturze. Utopia, awangarda, kontrkultura. Od letryzmu do Class War, Warszawa 1993, s. 97.
