Aby zilustrować przemianę, jaka dokonała się w sposobie rozwoju kultury, posłużę się myślą Jean-François Lyotarda, który poddał w wątpliwość możliwość analizy dzieła sztuki. Wszelkie metody interpretacji, na czele z klasyczną psychoanalizą, tworzą opowieść alternatywną w stosunku do tego czym dzieło jest. Zazwyczaj odnaleziony sens jest narracją badacza a nie dzieła samego. Maszyneria analizy spłyca i psuje dzieło, ponieważ język artefaktu jest nieprzekładalny na zasób słów komentatora.
Miedzy wierszami teorii wyczytać można, że sztuka mówi o zjawiskach niemożliwych do wyrażenia w inny sposób. Wskazana właściwość sztuki pozwala nam ją traktować jako znakomity środek alternatywnej informacji. Lyotard postulował aby sztuka stała się rzecznikiem i świadkiem niewypowiedzialnego, aby zbliżała do niewyobrażalnego. Terminy niewypowiedzialne i niewyobrażalne nie sugerują bynajmniej transcendencji, lecz zwracają uwagę na nieudolność systemów językowych. Sztuka taką funkcję może pełnić, dalej według Lyotarda, jedynie jeżeli będzie EKSPERYMENTEM, a artyści będą odrzucać świadomie krępujące ich reguły7.
- Herman Nitsch, Das Orgien Mysterien Theater, 1998
Eksperyment w takiej sytuacji ma charakterystyczną właściwość: sugeruje problem, a nie opowiada o nim. Cecha ta upodabnia go do omawianej kontestacji. Podobnie jest otwarty i bywa zachętą do współudziału ze strony widza. Jako nietuzinkowy akt dynamicznie rozwija stan świadomości kultury. Sądzę, że eksperyment w definicji Lyotarda jest nowym wcieleniem kontestacji.
Nieco inaczej do problemu podeszła Susan Sontag. W tekście zatytułowanym Przeciw interpretacji zakwestionowała istnienie treści dzieła sztuki, której nie chce oddzielać od jego formy. Przeświadczenie o istnieniu treści i dychotomii dzieł pojawiające się na drodze interpretacji, jest jej zdaniem efektem racjonalistycznej i realistycznej tradycji oglądu świata, wywodzącej się bezpośrednio ze starożytnej Grecji. Zauważa również, że współczesny świat charakteryzuje się hipertrofią intelektu kosztem energii i wrażliwości zmysłowej. Interpretować znaczy zubożać, wyjaławiać świat, a na jego miejsce wprowadzać świat cieni8.
7 J.-F. Lyotard, Filozofia i malarstwo w epoce eksperymentu. (w:) R. Nycz (red.), Postmodernizm. Antologia przekładów. Kraków 1997.
8 S. Sontag, op. cit.
