Musimy pamiętać, że oba przywołane tu teksty były nie tylko pisane w różnych socjo-politycznych kontekstach, ale także, że towarzyszyły im różne motywacje. Autorem pierwszego był wybitny intelektualista-polityk, autorem drugiego znakomity pisarz o filozoficznym zacięciu. Masaryk swoim wykładem chciał przekonać zachodnich aliantów, że niektóre narody Europy Środkowej, które w przeszłości były wolne, powinny po zakończeniu wojny odzyskać własną państwowość. „Jeżeli ta straszna wojna, z niezliczoną ilością ofiar ma mieć jakieś znaczenie – mówił Masaryk w Londynie – to powinno nim być wyzwolenie małych narodów…”4. Celem Kundery było przekonanie Zachodu, że niektóre kraje zaliczane do bloku wschodniego, w rzeczywistości przynależą bardziej do Zachodu niż do Wschodu, i dlatego nie powinny być przez Zachód traktowane jako część sowieckiego imperium.
Oba teksty okazały się niezwykle ważnymi znakami czasu, zapowiadały zmiany, jakie niebawem miały nastąpić. Koniec pierwszej wojny światowej spełnił nadzieje Masaryka: Czechosłowacja, Polska, Serbo-Chorwacja (Jugosławia) odzyskały niepodległy byt państwowy, a Litwa, Łotwa i Estonia własną państwowość. Cel eseju Kundery został również osiągnięty, o czym świadczyła szeroka dyskusja, jaka rozwinęła się w drugiej połowie lat 80. na temat tożsamości Europy Środkowej, dyskusja, w której uczestniczyło wiele prominentnych postaci z kręgu tzw. demokratycznej opozycji w Czechosłowacji, Polsce, na Węgrzech. Idea Europy Środkowej łączyła tych wszystkich, którzy nie czuli się najlepiej w świecie realnego socjalizmu i poszukiwali dlań jakiejś alternatywy, choćby utopijnej i zbudowanej z mitycznych wyobrażeń przeszłości5. W kontekście tej dyskusji można rozpatrywać szereg przedsięwzięć kulturalnych, takich jak zorganizowana przez Medę Mladek w Wiedniu, a później przeniesiona do Waszyngtonu, wystawa Expressiv: Central European Art Since 1960 (1987-1988)6. Najważniejsze jednak jest to, że zaledwie kilka lat po opublikowaniu eseju Kundery załamał się jałtański porządek Europy, w który wymierzony był esej czeskiego pisarza.
Po upadku muru berlińskiego, sytuacja uległa radykalnej zmianie. Rozpadł się jałtański podział Europy, dawni dysydenci przejęli władzę, a pojęcie Europy Środkowej weszło do języka oficjalnej polityki zagranicznej krajów Europy Środkowej7.
Rok 1989, może być odczytywany zarówno w perspektywie Masaryka jak i Kundery. W perspektywie wyznaczonej przez Masaryka rok 1989 oznacza dokończenie historycznego procesu zapoczątkowanego przez pierwszą wojnę światową – procesu wyzwalania kolejnych narodów Europy Środkowej8. Po roku 1989 do grona narodów, cieszących się własnym, niepodległym państwem dołączyła Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Macedonia, Bośnia, Chorwacja, Słowenia, Słowacja. Wszystkie uzyskały niepodległość w 1991 roku. Niepodległość odzyskały kraje nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), a reszta regionu wyzwoliła się spod rosyjskiej dominacji. „Zmiany po roku 1989 powinny być postrzegane w tych samych kategoriach co zmiany następujące po 1945 i 1919 roku – pisał Jacques Rupnik – z tą wszakże różnicą, że po 1989 roku nie było zwycięzcy gotowego czy też chcącego narzucić światu nowy porządek”9.
