Świadomy kulturalnej przewagi i konkurencji obu austriackich metropolii, Linz zdecydował się na własną, odrębną drogę. Postawiono na eksperyment i innowację – sztukę współczesną, przemysły kreatywne i nowe media; na kulturę dostępną dla wszystkich. Pierwszymi przejawami takiego podejścia było Forum Metall – prezentacja na bulwarach nad Dunajem wielkoformatowych rzeźb z metalu autorstwa znanych międzynarodowych twórców (1977), Forum Design – trzymiesięczny festiwal dizajnu (1980), a przede wszystkim Ars Electronica Festival (pierwsza edycja w 1979 r.) – międzynarodowy festiwal sztuki, technologii i społeczności elektronicznej, stworzony na długo przed rewolucją cyfrową. Przejawem innowacyjnego myślenia o sztuce i kulturze były budowy Design Center, centrum kultury Posthof, centrum sztuki współczesnej OK Offenes Kulturhaus Oberösterreich i muzeum sztuki Lentos Kunstmuseum Linz. Rosnąca renoma Ars Electronica i Linz Klagwolke przesądziła o stworzeniu Ars Electronica Center – laboratorium projektów cyfrowych i rodzaj think-tank sztuki komputerowej.
Hasło Linz. Verändert – Linz. Zmiana, czy w angielskiej wersji: Say Linz. Say change – stało się oficjalnym hasłem miasta.
Od miasta Hitlera do miasta kultury
Pierwszą inicjatywą Linzu na drodze do uzyskania tytułu Europejskiej Stolicy Kultury było zorganizowanie we wrześniu 1998 roku Europejskiego Miesiąca Kultury1. Program osnuto wokół interakcji czterech haseł – praca, sieć, geny, zabawa, czyli symbiozy przemysłu, technologii, kultury i spraw społecznych2. Większość wydarzeń zlokalizowano nad Dunajem, ale wykorzystano także miejsca nie kojarzone wcześniej z kulturą, m.in. nieczynną garbarnię, port, bulwary, a także jeden z hangarów na linckim lotnisku. Wrzesień 1998 roku rozpoczął istotną dyskusję na temat polityki kulturalnej miasta i jego przyszłej strategii w tym sektorze. Ona sama została zawarta w opracowanym w roku 2000 Planie Rozwoju Kultury (Kulturentwicklungsplan). Podstawą działań ma być koncepcja kultury dla każdego, ze szczególną uwagą poświęconą nowym mediom i technologiom, otwartym przestrzeniom i scenie niezależnej. Plan zawiera także bezpośrednie odniesienie do starań Linzu o tytuł ESK w 2009 roku3. Kandydaturę Linzu przedłożono w 2004 roku. Mimo wcześniejszych planów, St. Pölten–Krems, Salzburg i Innsbruck nie złożyły własnych wniosków. Pół roku później austriacka rada ministrów przegłosowała kandydaturę Linzu i przedstawiła ją Unii Europejskiej, która przyznała miastu tytuł ESK we wrześniu 2005 roku.
Zaplanowane wydarzenia wpisano w kilka obszarów priorytetowych. Pozostano przy haśle „kultura dla każdego”, poszerzając je o dodatkowy aspekt „kultura życiem codziennym”. Wydarzenia kulturalne miały odbywać się wszędzie i w różnej skali – od dużych imprez o charakterze bardziej masowym, do małych lokalnych czy niszowych inicjatyw. W programie nie mogło zabraknąć kwestii związanych z udziałem kobiet w życiu kulturalnym oraz sztuki tworzonej przez amatorów. Ceniąc tradycję i dziedzictwo, akcentowano „awangardę teraz i zawsze”. Dużą wagę przywiązano także do roli, jaką nowe media mogą odegrać w kreowaniu społeczeństwa demokratycznego i obywatelskiego. Dialog międzykulturowy, otwarcie na kulturę emigrantów, współpraca regionalna i z krajami sąsiedzkimi to kolejne ważne punkty koncepcji Linz09. Życie kulturalne miasta i jego infrastruktura kulturalna miały zostać poddane odnowie i transformacji.4
Planując program, dyrektor Linz09 Martin Heller podkreślał wagę długofalowości i trwałości proponowanych wydarzeń i zmian w mieście. Wyznaczył sześcioletni okres: 2009–2015, kiedy Linz jego zdaniem stanie się najbardziej interesującym miastem w Austrii5.
Przeszłość
Zgodnie z zaleceniami panelu ekspertów oceniających kandydatury do tytułu ESK 20096 miasto zdecydowało się „rozliczyć” z przeszłością. Jak powiedział Ulrich Fuchs, zastępca dyrektora Linz09, uznano, że nie należy „zamiatać Hitlera pod dywan”7 i trzeba zająć się także niechlubną kartą historii miasta. Chodzi o obozy koncentracyjne w Mauthausen, Gusen, Ebensee i Hartheim, plany przekształcenia Linzu w miasto Führera, jedno z pięciu modelowych miast Trzeciej Rzeszy. Ale także o huty stali VOEST – zbudowane na gruzach Herman Göring Werke. Nawet niewinnie wyglądające budynki powstałe w tamtym okresie splamione były krwią więźniów okolicznych obozów, którzy m.in. zajmowali się wydobyciem granitu na potrzeby budownictwa miejskiego.
Adolf Hitler urodził się w pobliskim Leonding i w Linzu spędził dzieciństwo. Stąd jego sentyment i uznanie miasta za swoje, wyjątkowe, własne. Tam chciał spędzić spokojną starość. Stąd plany industrializacji i metropolizacji, umieszczenia w mieście pięciogwiazdkowego Adolf Hitler Hotel i budowy stusześćdziesięciodwumetrowej wieży, w której miały spocząć szczątki jego rodziców. Stąd plany stworzenia Muzeum Führera z szesnastoma milionami eksponatów zrabowanych w całej Europie, budowy nowych dzielnic, budynków, mostów, ulic, podziemnej fabryki części samolotowych.
W misji Linz098 zadeklarowano, że miasto, jak i cały kraj związkowy Górna Austria przez ostatnie lata włożyły wiele wysiłku w pogodzenie się z przeszłością i przyjęcie za nią odpowiedzialności. Wyznaczono sobie zadanie znalezienia nowego sposobu opowiadania o przeszłości, który byłby rozumiany i akceptowany przez mieszkańców Linzu oraz gości z Europy i świata.
Przygotowano m.in. wystawę Stolica Kultury Führera (Kulturhauptstadt des Führers, którą otwarto już we wrześniu 2008 roku w Schlossmuseum. Od samego wernisażu budziła ona sporo kontrowersji. Celowo wystawa wyprzedziła inaugurację ESK Linz09 – liczono bowiem, że do tego momentu najbardziej burzliwe dyskusje wywołane wystawą już się zakończą. Ekspozycja podzielona została na dwie części – pierwsza prezentowała megalomańską wizję przekształcenia miasta w kulturalną metropolię Rzeszy, druga – wpływ narodowego socjalizmu na sztukę, muzykę i literaturę Górnej Austrii czasu Trzeciej Rzeszy. Zdaniem organizatorów9ocena przedsięwzięcia była w dużej mierze pozytywna – uznanie zyskała odwaga muzeum w podjęciu tak trudnego tematu. Mimo delikatności i ostrożności, jaką wykazali się twórcy ekspozycji (np. nie zdecydowano się na rekonstrukcję makiet architektonicznych wizji Hitlera w obawie przed zarzutami o ich propagowanie i tworzenie miejsca kultu), nie udało się uniknąć wątpliwości, czy pokazane materiały nie spowodują, iż wystawa stanie się mekką dla neonazistów, ani też nie uniknięto zasadniczych pytań, czy postać Adolfa Hitlera może być wykorzystywana jako swoista promocja miasta i jego wydarzeń10. Dyrektor muzeum Peter Assmann odpierał zarzuty, mówiąc, iż nie widzi „w wystawie gloryfikacji Hitlera. Hitler jest faktem i musimy się z tym faktem zmierzyć. Mierzymy się z nim przy pomocy wielu argumentów, informacji o tamtym okresie”11.
Nazistowska przeszłość Linzu zaistniała także w przestrzeni miasta – projekt In Situ oznaczył miejsca związane z działaniami hitlerowców, takie jak np. siedzibę Gestapo na Langgasse czy miejsca prześladowań żydowskich obywateli miasta.
Przez cały rok można było wziąć udział w oprowadzaniu po reliktach nieco zapomnianego obozu koncentracyjnego w Gusen, piętnaście kilometrów od Linzu. Projekt „Niewidzialny obóz” za pomocą jedynie i-Podów prowadził przez teren dawnego obozu (obecnie dzielnicę mieszkalną) do podziemnej fabryki samolotów. Podczas sympozjum Poza historią. Upadek. Pamięć. Rekonstrukcja podjęto temat architektury miejsc pamięci i sposobu jej zachowania12.
Różnorodność projektów związanych z II wojną światową i waga przykładana do odpowiedniej prezentacji tematu, wartości edukacyjnych oraz szerokiego ich odbioru pozwalają sądzić, że zalecenie panelu ekspertów oceniających kandydaturę Linzu zostało w pełni zrealizowane.
