Rozum oraz niektórzy krytycy literaccy ostrzegali przed zbyt dosłownym traktowaniem przypadku Edwarda Stachury jako przejawu „życiopisania”. Termin ten, w odniesieniu do Stachury, wylansował – jak wiadomo – Henryk Bereza. Poszło mu zadziwiająco łatwo nie tylko dlatego, że dla wielu był prorokiem przepowiadającym co chwilę pisarskie objawienia (niektórzy mówili: przywidzenia), ale także ze względu na marketingową atrakcyjność zgrabnej formuły, łatwo i chętnie kupowanej przez młodzieżowy zwłaszcza rynek czytelniczy.
Bereza „życiopisanie” wylansował, bo nie wymyślił, ponieważ pomysł jest stary, zrosty życia i twórczości znano już chyba w starożytności, a żeby sięgnąć nieco bliżej, to kilkanaście lat przed narodzeniem Berezy „życiopisania”, w roku 1963, z okazji Jednego dnia Stachury, Tadeusz Kłak (później uniwersytecki profesor, a wtedy początkujący krytyk i reporter) pisał: „U Stachury życie zostało utożsamione ze sztuką. Literatura jest wiernym zapisem życia” („Kamena” nr 12, rok 1963).
„Życiopisaniem” intelektualnie narozrabiał Bereza, ale odpokutowywał za nie Stachura, bo został skazany na celę o obostrzonym rygorze: odwiedzający mieli zakaz wnoszenia wysiłku umysłowego. Uwięziony w Berezie odbywał Stachura karę o tyle tylko zasłużoną, że jak rzadko który pisarz używał maksimum środków warsztatowych i technik pisarskich nie tylko zachęcających, ale momentami wręcz zmuszających do takiego „życiopisanego” odbioru (za kilkanaście zdań dam przykład, odrobina cierpliwości).
Słynne, szybko obrosłe legendą warszawskie spotkanie autorskie Edward Stachura miał 2 grudnia 1970 roku na Krakowskim Przedmieściu, w Domu Literatury, w którym na dole mieści się restauracja o nazwie „Literatka”. Przechodzącym obok turystom, a zwłaszcza warszawskim aborygenom jest obojętne, czy lokal nazwę zawdzięcza pani zajmującej się literaturą, za małemu jak na szklankę, za to dużemu w towarzystwie kieliszków naczyniu szklanemu, które tylko czołówka potrafi opróżnić jednym haustem.
Spotkanie słowem wstępnym zagaił Henryk Bereza i powiedział m. in.: „Naprawdę życie Stachury jest życiopisaniem. Jego pisarstwo jest tożsame z jego życiem, jedno z drugiego wynika, jedno jest drugim, jest to jedność, jedność nierozdzielna, jedność całkowita”.
Jeśli przyjąć za prawdę, że taka diagnoza jest trafna i oddaje istotę rzeczy, z konieczności ją upraszczając, to upraszczając we wcale nie większym stopniu można równie prawdziwie powiedzieć, że Edward Stachura uprawiał „pisaniożycie”, bo skoro jedno z drugiego wynika, to oddziaływanie musi być dwustronne, w dwu kierunkach biegnące: pisanie też może na życie autora oddziaływać, objawiając się nie tylko zmęczeniem i skoliozą od przesiadywania za biurkiem.
Stachura za biurkiem nie przesiadywał, wolał inne miejsca, ale to nie znaczy, że to, co pisał, akurat w jego przypadku nie zostawiało w nim samym coraz głębszych śladów. Na interpretacyjny pożytek z „pisaniożycia” naprowadziła mnie Pani Profesor Barbara Czochralska, oczywiście nie mając najmniejszego w tym kierunku zamiaru ani potrzeby. I tu jest ten przykład stawiania czytelnika przez Stachurę w kłopotliwej sytuacji wynikającej z intensywności i wręcz bezustanności przenikania się u niego realności z fikcją, postaci prawdziwych z figurami literackimi.
Pani Profesor Barbara Czochralska jest wybitnym naukowcem, na Uniwersytecie Warszawskim oraz zagranicznych placówkach naukowych, dostępnych jej za realsocjalizmu dzięki prestiżowym stypendiom, zajmowała się m.in. badaniami mechanizmów elektroredukcji pochodnych zasad nukleinowych, molekularnymi mechanizmami redukcji i utleniania analogów nukleozydów o działaniu przeciwnowotworowym i przeciwwirusowym, kinetyką ultraszybkich procesów fotolizy laserowej pochodnych puryn o znaczeniu biologicznym.
Ja wiem, że to nie tylko dla mnie jest abrakadabra, ale celowo przywołuję skomplikowaną, nawet w wymiarze nazewniczym, tematykę badawczą, aby podkreślić niezwykły kontrast między scjentystycznym światem Pani Profesor, a światem Stachury, penetrującego dostępne nam wszystkim rejony emocji, lęków, nadziei i tęsknot. Jak pozorny był ten kontrast świadczy fakt, że Panią Profesor i Edwarda Stachurę łączyła dość długa, serdeczna (zwłaszcza w listach) znajomość i intelektualne porozumienie, owocujące twórczym, obustronnie korzystnym spożytkowywaniem kontaktów osobistych, a szczególnie listownych.
Mój kłopot „życiopisaniowy” polega na tym, że w Stachury Wszystko jest poezja występuje postać literacka zwana Biofizykiem, o zainteresowaniach badawczych identycznych z Panią Profesor Barbarą Czochralska, która w późniejszych tekstach swego autorstwa nie tylko nie zaprzecza, że to ona jest Biofizykiem, ale to na liczne sposoby potwierdza, choć nie dla potwierdzenia te teksty pisze. I teraz ja, reporter drepcący za faktami, nie chcąc na włączonym przez krytyków literackich czerwonym świetle przebiegać na stronę utożsamiaczy życia i twórczości, nie mogę zapewnić, choć bardzo bym chciał, że narrator Wszystko jest poezja, wyrażając się z wielkim uznaniem o Biofizyku, pisze to jednocześnie o konkretnej Pani Profesor Barbarze Czochralskiej, która ma wszystkie ludzkie cechy, nawet PESEL. Biofizyk we Wszystko jest poezja otrzymuje od narratora Stachury wyrazy najwyższego uznania za stawianie nauce o materii pytań filozoficznych, za uznanie dla poetyckich narzędzi poznawczych, docierających niekiedy głębiej niż nauka.
Otóż Pani Profesor Barbara Czochralska zapytała kiedyś Edwarda Stachurę czy on sam jest bohaterem Siekierezady, na co on odpowiedział: „Chciałbym być taki jak mój bohater Michał Kątny.” (bold mój – M. B.)
